Уладзімер Някляеў
ДАРОГА ДАРОГ
ПАЭМА
Сьпеўна граюць мастоў лянжэроны —
Ёсьць дарога дарог!
Хай
мільгаюць гадоў перагоны
У агнях перамог.
Анатоль Вялюгін
1.
МАСКВА
Мой
БАМ пачынаўся ў музэі...
Далёка
ад Тынды і Зеі,
У цэнтры сталіцы сталіц —
Музэй Рэвалюцыі.
Зойдзем,
Гадзіну
свабодную зоймем
Ля
стэндаў яго і паліц.
На
першым паверсе, направа,
Плякат:
КАМСАМОЛЬСКАЯ СЛАВА,
А
побач — знаёмыя нам
Блакітная
шабля Байкала,
Амура
Зламанае
джала —
Гасьцям
экспануецца
БАМ.
Пакуль
што я госьць, як і кожны,
І
клопат мой — клопат дарожны:
Уцягваць
Вірамі
Вачэй
Вагоны, плякаты, машыны,
Зялёных палатак птушынасьць
Ды
сполахі белых начэй.
Вы
бачылі ноч у музэі?
Відовішча
— што ў Калізеі.
Ах, як ён
гудзеў, Калізей!..
Замоўк
ён — і стаў экспанатам;
У
дужках з працяжнікам — даты,
I
рэчышча часу вузей.
Іх
многа, пустэч дапатопных,
Прыдуманых
некім, падобных
На
могілкі ў жоўклай траве...
Хіба тут музэй,
Дзе,
як мора,
Сібірская
плешча прастора,
І
час цягнікамі раве?
Як БАМ –
супрацьвузкакалейны,
Музэй
гэты
Супрацьмузэйны,
Ён супраць
Музеяў
надзей,
Музэяў
нязбытае мары,
Задзьмутых
часова пажараў,
Раздзьмутых часова людзей.
Пакуль
тут ніхто не раздзьмуты,
Ніхто
не задзьмуты,
Пакутны
Цяжар на сумленьне
Не
лёг.
Яшчэ
тут не паша — аблогі,
I
верыцца ў веліч дарогі,
У праўду
Вялікіх
дарог,
У
соль
яе песень рабочых...
Чыгункаю
праўда грукоча
I
цягне,
упрогшыся,
Час
Насустрач
Раскрылым палаткам,
Насустрач
Шчасьлівым
нашчадкам,
Што
лепшымі будуць за нас.
Мы з праўдай
не ўкрыемся плесьняй,
Бо з
ёю
Чырвоная Прэсьня,
“Аўрора” — вякоў
ледакол;
Бо з
ёю
на бітву стварэння
Устала
маё пакаленьне,
Кастрычніка сын
— Камсамол.
2.
ТРАСА БАМА, ПАЧАТАК
Быкоў
ратуюць рогі,
А
коней — капыты...
Ракадныя
дарогі.
Бясконцыя
франты.
Агонь
настыглай рэйкі
Не
па руках рукам.
Закуты
лёдам рэкі
На
трасе Тында — Бам.
Цяжар
не па нараду
Бяры
на скат плячэй,
Каб
выструніць ракаду
Над
Волгаю хутчэй!
Не
грэлі целагрэйкі.
I
ўсё ж — такі загад —
БАМ
выварочваў рэйкі,
Каб
выжыў Сталінград.
Жагнае
ў маць і ў бога,
Зьбівае
вея з ног...
Ракадная
дарога —
Глухі
праклён дарог.
Глыбокі
тыл... Мужчыны...
Іх
лёс — чыя віна?..
Не
час шукаць прычыны.
Айчынная
вайна.
Народная.
Сьвятая.
Народ
— адзіны род.
Ён
касты не стварае.
Народ
як ёсьць народ.
Народ
— Купала, Ленін,
I
кожны з нас — народ...
Не зьбіў
нас на калені
Той
сьцюжны, страшны год,
I не
было на БАМе
Ні крыўд,
ні каст, калі
Народ
са шпал зубамі
Выцягваў кастылі,
Намучаны,
скалелы,
З
фашызмам
бітву
вёў
Ламамі,
прыкіпелымі
Да
чорных мазалёў...
Радзіма!
Лес
ды поле...
Не адарваць вачэй.
Высока: доля, воля.
Напэўна, ты вышэй.
З табой
Табе я роўны,
I адрачэшся — твой:
Пакліч — устану, кроўны,
Як ліст перад травой.
Ракадная
дарога!
Балючая
зямля!
Спачатку — перамога.
Астатняе
— пасьля.
Пасьля...
Не
тое слова,
За
ім
надзей
склады.
Вайна
і сьмерць — часова.
Жыцьцё
і мір — заўжды.
Усё
для перамогі:
I
сталь, і хлеб, і кроў.
Ракадныя
дарогі —
Артэрыі
франтоў.
Без
іх франты — франтоны,
Адкрытыя
вятрам...
Па
гулкіх перагонах
На
фронт каціўся БАМ,
А
там мацнеў, як заклік,
Густы
гарматны гром,
I
біў над Волгай Захад
Прастрэленым
крылом...
3. ТЫНДА
Да
сталіцы БАМа —
Прама!..
Час
бяжыць, аж вохкае.
Весялее
панарама
За
маімі вокнамі.
Добра быць маладым,
Не лічыць гады, як скнара.
Часу хопіць, хопіць жару
На пламеньне і на дым.
I, як рыбіну на лёд,
Лёс мяне не выкінуў,
I не
блізка сумны год
Падвядзеньня вынікаў.
Я на сьвяце маладым
Сонца, ветру і аблокаў —
Ахвярую годам тым,
Недасяжліва далёкім...
Да
сталіцы БАМа
Скоры
Шчэ
не ходзіць.
Ехаць нам
З
ветрам, тварам да прасторы,
На плятформе ў два
маторы,
З
новай песьняю пра БАМ.
Вечар.
Месяц
зоркі лушчыць.
Кедрача густы настой.
Поўнач
дыхае насустрач
Спакон
вечнай мерзлатой.
Поўнач,
Поўнач!.. Стынь ды сопкі.
Прорвы
нетраў. Немасьць зор.
Можа,
рана век таропкі
Выскачыў
з-за павароткі
На
бязьмежны твой прастор?
Можа
быць, нашчадкаў слава
Ў
трубы сьцюж тваіх пяе...
Што
ж,
падзелім з імі
справу —
Людзі
ўсё-такі
Свае.
Ім кладзём масты настрэчу
Ў
гэты край, дзе мёрз і мок
Век
дзявочы, век хлапечы,
Браў
любы цяжар на плечы —
Не разьвязваўся
пупок.
I як
помнік нам
Паўстане
Гул
снарадны цягніка
Тут, дзе шпалы штабялямі,
Тут,
дзе сёньня штаб на БАМе
Камсамольскага
ЦК.
...Я шыбую ў штаб пры Насьці.
— Госьць? — пытае Насьця.
— Госьць.
— За рублём?
— Ды не.
— Па шча-а-сьце?
— А чаму з усьмешкай, Насьця,
Ці няма на сьвеце шчасьця?
— Сьвет вялікі,
— кажа Насьця, —
Шчасьце ёсьць, ды рознай масьці.
— Але ж ёсьць наогул?
— Ёсьць.
Насьця
ў штаб —
Дык
дзьверы насьцеж.
Насьця
— сіла. Бог. Прараб.
— Добры дзень, таварыш Насьця.
—
Добры дзень, таварыш Штаб!
Насьця
грозна бровы хмурыць,
Рэжа
—
Вокам не міргне:
—
БАМ —
не абрэвіятура,
А
дарога...
Так ці не?
—
Так.
— З
чаго ж рабіць дарогу? —
Павышае
Насьця тон.—
Слоў
хапае, дзякуй богу.
Горш
з бэтонам.
Дзе
бэтон?
Тры
гадзіны «загараем».
Загарэлі. Плян курыць.
Працаваць
нам, Штаб, параіш
Ці
купальнікі купіць?
...Працаваць,
не ткаць размову,
Як узор на дыванах.
Хоць
у Насьці тон суровы
I
начштаба хмурыць бровы —
Скачуць
чорцікі ў вачах!
У начштаба
дух не слабы,
Не запудзіш пальчыкам.
Перажыў ужо начштаба
Чатырох начальнікаў.
На яго
і ніз,
I верх —
Не палічыш —
капалі.
Ды, як капяжы са стрэх,
Тыя
“капы” плакалі.
Ён жа ўсё не сьпіць начэй,
Круціць кілямэтры,
А пагляд яго вачэй
Да прадоньня сьветлы.
Вольным вечарам гітару
Возьме ён за плечыкі,
I
паўночныя Стажары
Узыходзяць, сьлепячы.
I зьбіраюцца сябры
У пакой начштаба...
Ты, гітара, гавары
З Насьцечкай-прарабам.
Гавары-перабівай
Вецер шматгалосы,
Гавары-перабірай
Ільняныя косы.
Каб рука да рукі,
Як рака
да ракі,
Каб шчака да шчакі,
Як сланечнікі...
Рупіць,
працы
акрамя,
Годнасьць,
сэрцы шчэмячы...
Будзе
плошча імя
Валіка
Сушчэвіча.
I ад
плошчы пацячэ
Насьціна
дарога...
Будзе
ўсё там, дзе яшчэ
Не
відаць нічога.
Дзе
ляціць на саначках
(Кажушок — як вытканы!)
Бамачка,
што
шкляначка
З
этыкеткай імпартнай.
4. МАГОТ
Устойлівая
непагадзь стаіць.
На
шышаках АЯМа1 выюць МАЗы.
Калі
машына са скалы ляціць —
Не
проста страх пад рэбрамі ўтаіць,
Не паказаць, што не лятаў ні
разу.
А
мой шафёр
Да
рызыкі прывык
I
пра мае прывычкі не пытае,
Таму найлепей
прыкусіць язык...
Імчыць
машына — толькі сьвіст ды рык,
Ды
надпіс на бартах:
“Эх,
пакатаю!”
Віжуе
ўсё шафёр мой, чортаў сын:
—
Рамантыкі хацеў ты — еш ад пуза,
А няньчыцца з табой
Няма
прычын.
Няхай
ты чын —
Ды я
таксама чын,
Мой чын:
шафёр Савецкага Саюза.
Падсек?
— Падсек.
— Падсек.
—
Талковы чалавек.
Люблю
талковых.
Я,
брат, сам талковы.
Спытайся
тут:
“Хто
Лёшка Жарнасек?..”
У-у,
скажуць, зух!..
Фігура, адным словам.
Мне
тэлеграмы адбіваюць як?
БАМ. Жарнасеку. Едзь да нас.
I
кропка.
Ды
не люблю я
Тых
дарог, аднак,
Дзе
кожны слуп — асьцерагальны знак...
Японскі
бог!
Глядзі...
Ды ўверх, на сопку!
Пра
гэта і не ўспомніш два разы:
Насустрач
нам, сарваўшы тармазы,
Ляцеў і выў нагружаны “Магірус”2.
— Ну ўсё. Вынось, як
кажуць, абразы.
Кагосьць “Магірус” завязе ў магілу.
За
намі — бачыў? — Чортаў паварот.
Не выкруціць па хуткасьці.
Сарвецца.
Эх,
два разы канаць не давядзецца!
Пасьпеем
разьвярнуцца?..
Поўны
ход!
Слабое
сэрца — дык давай за дзьверцы.
Ну
што, даеш?!.
I даўшы поўны газ,
Да
самых плешак топячы пэдалі,
Ён
год, здалося, разварочваў МАЗ —
I
вось ужо “Магірус” ззаду ў нас,
А мы
ў яго паперадзе імчалі.
Сірэны
— як у рог! Альбо ў дуду!
Для
дэтэктываў
гэткія
пагоні!..
Дагнаў “Магірус”, буфэрам баднуў,
Счапіліся
машыны, як вагоны,
I
Лёшка плаўна тармазы крануў.
— Не
пойдзем юзам —
Пажывём
яшчэ,
Да
павароткі неяк затармозім,
Калі ніхто не стане на дарозе...
Па сьпіне
мурашы, як на марозе,
I
ліпкі пот па сківіцах цячэ.
Затармазілі...
Коламі
амаль
Над
прорваю павісьлі...
—
Чорт не злапіў!
Не
падвялі баранка і пэдаль,
Зноў
Лёшка выйграў на сваім этапе...
У
Залацінцы будзем — справім баль.
...”Магірус” стукнуў дзьверцамі.
Салдат
Ускочыў
цяжка МАЗу на падножку,
Пацёр павекі: “Вецер вось, а мошкі...”
Руку
паціснуў Лёшку:
—
Дзякуй, брат...
—
Няма за што,—
яму
ўсьміхнуўся Лёшка.
5.
НАГОРНАЕ, ТУНЭЛЬ
Маналог
брыгадзіра Сомава
...Граніт
за годам год
Мы
грызьлі і люцелі,
Бо
не з дыетработ
Работа
біць
тунэлі.
Звычайна:
Праца — бой...
Праца — бой...
Ды ў гэтым ёсьць знаменьне,
Калі
па-над табой
На
паўвярсты
каменьне.
I з гэтай паўвярсты
(Схавацца ледзь пасьпееш)
Так
вухкаюць пласты —
У
шлунках ледзянее.
Вядома, век машын.
Але
машыну тую
Вазьмі,
паварушы —
Хрыбет
залямантуе.
Уявіш: кружыць птах,
Дажджы
на сопках плачуць...
Хай
плацяць не за страх —
За
нешта ж грошы плацяць.
Тунэль — канца няма.
Ён
сапраўды бясконцы.
Не
ўспамінай — дарма! —
Калі
ты бачыў сонца.
I за вярстой вярсту
(На лёс не наракаю)
Ідзеш
у пустату,
Да
тупіка, да краю.
Таму — не навіна,—
Каб
не было так пуста,
Прыдумана
здаўна
Тунэлі
біць
насустрач.
Падземнаю
хадой
Шыбуй
да чалавека —
I
справішся з бядой,
Не трэба іншых лекаў.
Вось
так...
Пішы, пішы...
Скажу
табе адкрыта:
Тунэлі для душы
Яшчэ
не ўсім прабіты.
Яшчэ
нямала, брат,
Такога
ёсьць народу:
Ад галавы да пят
Скалістая
парода.
Скрозь іх тунэлі біць —
Работа
на галеры:
Усё
ў табе баліць,
А ім
ані халеры.
I
вось, калі рване
Скалу
такую вершык,
Душу
ў яе ўдыхне —
Тады
ты наш.
Тунэльшчык.
Цяпер
пішы: арцель
Жыве. Працуе ў згодзе.
Б’ём
на сьвятло тунэль —
I да
сьвятла выходзім.
Хай
словы як з газэт.
Ты не зважай на
словы.
Спрабуй,
калі паэт,
Пашыць
для іх абновы.
Не
выйдзе — зноў пачні,
Бяду
перабядуем;
Ды
памятай: хлусьні
Ніколі
не даруем.
Майстры
папрацаваць —
Пранырлівых і
жвавых
Майстроў
рапартаваць
Не
вельмі паважаюць.
Іх
справа — тлум і крык:
Ура!
Датэрмінова!..
А ты
пускай цягнік,
Калі
тунэль гатовы.
Тады
і будзеш мець
Ты права як рабочы
Без
сораму глядзець
Свайму
сумленьню ў вочы.
Маё, паэце, слова
Пацьвердзіць
і арцель.
Падпісваюся:
Сомаў.
Нагорнае.
Тунэль.
6.
НАГОРНАЕ, СТАНЦЫЯ
На
паўнеба сьвітанак ясьніцца.
Промні
—
выраем
з рукава.
Вёска
Красьніца. Вёска Красьніца.
Сьцюжай
спаленая трава.
Выйшла
так, што ў бацькоўскім краі
Пуцявіна
нас
Не зьвяла.
Ведаў
толькі:
Была
такая.
Сёньня
ўбачыў, якой была.
Скаланула
душу, як выбухам.
Вёска
Красьніца,
Адбалі!
Ты згарэла ў
раёне Быхава,
Галавешкі
—
па ўсёй зямлі.
...Прыбіральшчыца
Ганна
Свірыдаўна
Плача
—
Голасу
не чуваць.
Сьпіць
гісторыя ў футры выдравай,
Сьпіць,
як з кніжкі старонку выдрала,
Каб
мінулае не чытаць.
Памяць
сьцежана белымі ніткамі,
Але
ўслухайся —
I
замры:
Называюць
сябе
н е д а б і т к а м і
Вёскі
Красьніцы жыхары.
...Як спалілі немцы людзей і вёску,
сабраліся мы, недабіткі, у лесе. Хто й цэлы, а больш пакалечаныя. Я мужыка
свайго на плячах цягнула. Ён зваліўся у сьнег, а я ўсё паўзу, усё мне цяжка,
Толькі калі людзі спыталіся: «Аня, ты чаго паўзеш?» — усхапілася. Божухна, а
дзе ж я падзела яго?.. За паўвярсты знайшла, ён ужо і качанець пачаў. Кажа:
«Магла б не вяртацца, усё адно памру». Крыві вельмі многа з яго вылілася. Пакалечаным,
ведаеце, трэба, каб цёпла было, каб есьці добра. А тут холадна — і есьці няма
чаго. Адну кару з дрэў. Мужык мой, яшчэ жыў трохі, просіць: “Схадзі ты на
дарогу, можа, яблыкаў конскіх назьбіраеш”. Дык са мной шмат хто пайшоў, і пасьля
хадзілі. Набярэш гэтых яблыкаў мёрзлых, сядзеш ля кастра і трэш іх, трэш,
трэш... Колькі каліў аўса знойдзеш, калі аўсом каня кармілі,— і лускаеш, як
семкі. Ой, усё ў мяне ў вушах голас мужыка стаіць пра гэтыя яблыкі: “Не магу
больш адной карою... Конскіх яблыкаў пашукай...”
Горны
плач прашыў шаравою
Бліскавіцаю Дашука3.
Як
там, Віця, кіно здымаюць?
Не работа, відаць, а страх.
Не
вытрымліваюць, згараюць
Стужкі
ў чорных пражэктарах.
Кілямэтрамі
сьмерць накручана,
На паўпальца
не адкруціць.
I не
мёртвым — жывым балюча.
Мёртвым
— сказана —
Не
баліць.
...Ад голаду Стасіна Анюта, суседкі маёй
дачушка, на трэцім тыдні памерла. Дзе ёй тую кару, хоць і пажаваную, есьці —
чатыры годзікі было. Жывоцік так успух — яна ўжо яго ручкамі абняць не магла. I
не плакала ўжо, не прасіла нічога. Толькі нібыта сьпіць і прачнецца, вочы
расплюшчыць і прашэпча ціха, ледзь пачуеш: “Мама...” Пахавалі мы яе. Праз
дзень, можа, зноў чуем: на дарозе страляніна. Мы тады што ж — далей у лес...
Ноччу нібыта штурхнуў мяне хтось. Падымаю галаву, а Стася кругамі па палянцы
кружыць, кружыць, быццам ісьці некуды хоча, а не ведае, у які бок. Я да яе:
“Стася, Стася...” Як кінецца да мяне: “Ой, Ганя, нядобра мы з табой Анюту
паклалі. Камень каля жывоціка пакінулі, цісьне ён. Чуеш: бедная, плача...” Вот,
так і не адышла яна, і пасьля вайны такой засталася...
Віця,
што гэта?.. Дзе мы, Віця?..
Нас
паставілі да сьцяны?..
I ў магілах, відаць, баліць ён,
Зыржавелы
асколак вайны.
Хлопцы
слухаюць — зрок цямнее.
Словы
курчацца, як лісьцё...
Віця,
мы ж пра іншае ўмеем!
Пра
вясёлае!
Пра жыцьцё!
7.
ЗАЛАЦІНКА
Плешчуць
беленькія хусьцінкі —
Круг
шырокі!
Беларусачка-Залацінка
Пад
прыпеўкі ляціць у скокі:
Ой ты, бамавец мой,
Што ты чырванееш?
Навучыўся працаваць —
Цалаваць не
ўмееш...
Брыгадзір, брыгадзір,
Залатыя зубы,
Я за мір, і ты за мір —
Не кусай мне губы...
А на небе зорачка,
А я думаў: жоначка.
Клікаў, клікаў — не чуе,
Няхай з богам начуе...
Сьціхла
музыка. Перадышка.
Сьмех
вясёлае талакі.
Крочаць
вуліцаю Кедышкі
Маладыя
будаўнікі.
Яшчэ
ўспыхвае, быццам жар
На
кастрышчы,
прыпеўкі
рэха:
...Да мяне камісар
На дрызіне ехаў...
— Што ты смуцен, Мікола Бусел?
Добры
жарт
За
язык не ўкусіць.
До
маркотаю назаляць!
...Так далёка да Беларусі —
Нават
гусі не даляцяць...
Мо з
таго й зажурыўся зямляк,
Хоць
звычайна ён усьміхаецца,
Кожны
дзень пачынаючы так,
Як
галоўнае
Пачынаецца.
...Ледзьве
скоцяцца,
Як са стрэх,
З
сопак
позьнія яблыкі зорак,
Залацінка
ўзьлятае ўверх,
Як на сьпешным
вясельлі
корак.
Багна
выдыхне і ўдыхне,
Наспы
шырачы, гул грамовы,
Што
таіўся ў яе на дне
Ад
пэрыяду ледавіковага.
Край якуцкі — не лепшы край,
Сланьнік скрозь ды імхоў
заплешыны.
Над
пасёлкам песьню ўздымай,
Маладой
Грамадой
усьцешаны.
Над зямлёй — стыглы пар,
Сіні дым — з-пад колаў.
Верхаводзь, камісар,
Не марудзь, Мікола!
Верхаводзь — не заводзь
Чутую пласьцінку...
Наша кроў.
Наша плоць.
Наша
Залацінка.
Тут
Нам
Працаваць,
Віраваць
Маторамі,
I дарогі
ствараць,
I ствараць
Гісторыю.
...Зноўку
ў круг,
Перавёўшы
дух.
Плешчуць
ластаўкамі хусцінкі...
Я без
песень тваіх аглух,
Залацінка.
Як
за вокнамі павуцінка,
Ты
ляціш
у
мроіве сноў.
Адгукніся
мне,
Залацінка,
Белы
ветразь,
тугі ад вятроў.
Мару
з рызыкай заручаюць,
Ёй —
за далеч снягоў,
Дзе,
пакінутая, залачае
Залацінка
Смутку
майго.
8.
БЕРКАКІТ
Да
пары, калі маманты вымерлі,
З глыбіні,
Праламаўшы граніт,
На
паверхню рвануўся — і вынырнуў
Вугальны кіт
Беркакіт.
Доўга-доўга ляжаў ён, скуты
Зашарэлай лядоўняй-зямлёй.
На
яго глядзелі якуты
I зьдзіўляліся:
ой-ёй-ёй!..
А
пасьля
ля кастра пячорнага
Быў
прыдуманы сказ такі:
Каб злавіць
гэту рыбу чорную,
Апантаныя, з неба зорнага
Сыдуць волаты-рыбакі...
I
яны прыйшлі, апантаныя
Ўтаймавальнікі мерзлаты,—
Узьнялася
зямля
фантанамі,
Нібы
ў нетрах,
Неўтаймаваныя,
Выгіналі хрыбты
Выгіналі хрыбты
Кіты.
Захісталіся долы ўздыблена,
Чэзьлі
скалы ў сьляпым агні.
Біла
доўгім хвастом,
Як
рыбіна,
Рэха
гулкае ў глыбіні.
...Слухаў рэха сьсівелы Берка.
Бачыў: сьмерч над сопкамі рос.
I сказаў якут:
“Для праверкі
Пакажыце вы мне паперку.
Я не
веру, што вы з нябёс.
Ваша сіла — жалезная, злая.
Не
пра гэткую
Продкаў сказ.
Я,
нашчадак шамана Баркая,
Не пазнаў вас. Не ведаю вас.
Што
шукаеце? Што вам трэба?..”
Выйшаў Лебедзеў4,
Сын
нябёс:
“Я нядаўна вярнуўся з неба.
Вось
і зорку адтуль прынёс”.
Берка зорку крануў асьцярожна,
Пыхнуў люлькай:
“Кажы
далей...”
“Неба зорнае вельмі прыгожае.
А
зямля прыгажэй.
Даражэй яна сэрцу, ворная,
Трактарамі і танкамі змораная.
Дрэмле хлеб і жыцьцё ў ральлі...
I
шляхі нашы, трасы зорныя,
Па зямлі ідуць, па зямлі.
Вінаваты хіба араты,
Што
пад плугам баліць яна?..”
Зноў
якут ціха зорку пакратаў,
Пыхнуў
люлькай:
“Не
вінаваты...
Вось
у гэтым якраз віна.
Я,
нашчадак шамана Баркая,
Да нябёс не
дарос... не дастаў.
Думаў: час скрозь мяне працякае...
Рыба
плавае... птушка лятае...
Для чаго ўсё? — сябе я пытаў.
Дзеля хвілі, каб жыў я, Берка?..
I не
мог я спаць па начах:
Гляну ў Берку, нібы ў люстэрка,
Б’юся з Беркам на кулаках.
Доўга біўся... Нарэшце дазнаўся,
Зразумеў сівой галавой:
З
кім бы я за жыцьцё ні змагаўся —
Я
адчайна змагаўся з сабой.
Сілы
ў кожным з нас больш, чым даверу...
Ды
з’явіліся мы на зямлі
Не
душыць яе дымам шэрым,
Не
на беркаўцы
золата мераць,—
А каб рыбы і птушкі жылі”.
...Змоўк —
і люлькай не пыхкаў Берка.
Плыў
над сопкамі дым густы.
Шаргацелі,
нібы паперкі,
На
паваленых дрэвах лісты.
Вечар
поўніўся зорным звонам —
I
здалося, бачыць зямля,
Як
ляціць
Травінка
зялёная
Ля
касьмічнага карабля.
9.
РУХ
Рух наперад —
не проста рух.
Гэта
руху ўсяго аснова.
Як у
целе лунае дух,
У
сусьвеце лунае рух —
Рух
дарогі.
Любові.
Слова.
Рух
дарог — разгаданы рух
Цягнікоў і пратуберанцаў,
Што
пачаўся, калі —
быццам душны кажух —
Я
сарваў з сябе першую станцыю.
Рух
каханьня — загадкавы рух,
Бег
дваіх
над прасторай і часам.
Ён пачаўся, калі пачалася
Таямнічая
Музыка
рук.
Слова
рух — гэта першых двух
Рухаў радасныя радзіны,
Ім
пазначаны лёсу рух,
Рух
жыцьця майго трыадзіны.
...Так
я споведзь чытаў дарозе,
Пакідаючы
свой вагон,
Спачываючы
на парозе
Новых
ростаняў,
Новых
дзён.
I гула пада мной
дарога:
Бойся
знаку
ПЕРАСЦЯРОГА,
Бойся
руху свайго запаволеньня,
Запаволеньне
— як зьняволеньне.
Страшны
міг —
пад адхон сарвацца,
Ды страшней
На
месцы
Стаяць,
Не
вяртаючыся —
Вяртацца,
Не пакінуўшы —
Пакідаць.
Страта
хуткасьці — страта веры.
Гасла
вера — і розум глух.
Вера,
сутнасьцю —
рух наперад,
Неадольны,
імклівы рух.
Рух — жыццё.
Дарагое. Балеснае.
I
калі
Запыняецца
рух —
Сьмерць пасецца на
лузе біблейскім,
Дзе
ў зацішку
ягня
і пастух.
Не
ягняты —
Гарматы на лузе.
Вісьне
бомбы нейтроннай абух.
Рух
— праціўнік ідылій,
Ілюзій,
Мітусьлівых
падробак пад рух.
Рух,
Як
рэкі ў пясках,
Не звужаецца.
У
гады і залеў, і засух —
Па
дарогах усіх
Прадаўжаецца
Рэвалюцыі
рух.
10. ЗАМЕСТ
ДАТЫ І МЕСЦА НАПІСАНЬНЯ
Вяха
апошняга ліста...
Адлік
гадоў — не ад Хрыста,
Гісторыя
Мяняе
Вехі:
Пад
коламі
дарогі
веку
Шасьцідзесятая вярста.
-------------------------------
1. Аўтасамазвал
2. Амура-Якуцкая
аўтамагістраль.
3. Кінарэжысёр В. Дашук перад
паездкай на БАМ здымаў пра Красьніцу дакумэнтальны фільм.
4.
Касманаўт Валянцін Лебедзеў быў на БАМе са студэнцкім будаўнічым атрадам МАІ.
*****
Уладзімер Пракопавіч Някляеў – нар. 11
ліпеня 1946 году (але ходзяць чуткі, што насамрэч
дзень народзінаў паэта на 2 дні раней – проста ягоны бацька запісаў дзіця тым
днём, калі апамятаваўся пасьля сьвяткаваньня ягонага нараджэньня) у
мяст. Смаргонь Вілейскай вобласьці Беларускай ССР (СССР).
Ягоны бацька — Пракоп (Прокофий) Мікалаевіч Някляеў, расеец, з прафэсіі
мэханік, маці — Настасься Іванаўна Магер, беларуска. Пракопа Някляева, які
нарадзіўся ў Сыбіры, па сканчэньні вайны накіравалі ў БССР ствараць калгас,
таму ён працаваў старшынём сельсавету Смаргонскага раёну, які знаходзіўся ў
вёсцы Крэва.
У Крэва Ўладзімер скончыў 1-ю клясу, пасьля
да 9-й клясы вучыўся ў сярэдняй школе № 1 м. Смаргонь. Падчас вучобы ў школе
займаўся музыкай: граў на цымбалах і басэтлі ў аркестры народнай музыкі імя
Агінскага.
З 1961 да 1966 г. навучаўся ў Менскім
тэхнікуме сувязі і падчас навучаньня актыўна займаўся барацьбою ды боксам.
Пасьля сканчэньня тэхнікуму цягам году
працаваў у РСФСР паводле спэцыяльнасьці ва Ўладзівастоку, Тайшэце ды Нарыльску.
2. ЧАС АДКРЫЦЬЦЯ СЬВЕТУ
...Але вось тэхнікум быў скончаны. Перад Уладзімірам Някляевым
адкрывалася прывабная пэрспэктыва: па разьмеркаваньні яму прапанавалі працаваць
у Ленінградзе. Але ён робіць нешта абсалютна, на першы пагляд, экстраардынарнае:
мяняецца накіраваньнямі са сваім аднакурсьнікам, якога пасылаюць на Далёкі
Ўсход — самы далёкі край Савецкага Саюза, на бераг Ціхага акіяна. Зрэшты, зусім
тыповы для 1960-х крок. Тады паўсюль больш казалі пра Поўнач, Сыбір, тундру,
чым пра хараство жыцьця ў мэгаполісе. Рамантыка закінутых месцаў, жаданьне
ўбачыць іншы, нязвыклы сьвет рухала сотнямі тысяч людзей, і яны зьяжджалі — на
ўсесаюзныя будоўлі электрастанцый, чыгунак, камбінатаў. Далей ад знаёмага — у
незнаёмае.
“Так, гэта было ў духу часу. Я паехаў: Далёкі Ўсход,
Сахалін, Іркуцкая вобласьць, потым — далей, на Поўнач... Ні ў якім унівэрсытэце
таго, што я адчуў, убачыў, мне не далі б. Я адчуў іншую краіну. Усё, што было
тут, «у Эўропе», як там
казалі, — усяго гэтага на Поўначы не было. Там абсалютна іншая краіна. Вось,
Поўнач — адзін Савецкі Саюз, Сахалін — іншы, Камчатка — трэці, Сыбір Усходняя і
Заходняя — чацьвёрты і пяты. Іншыя адносіны, іншыя людзі, іншыя характары —
больш цэльныя. Гэта і ад прасторы залежыць, вядома. Вось, гаворыш ты,
прыкладам, з чалавекам у аэрапорце на Дыксане. Яму заўтра — тры тысячы
кілямэтраў на ўсход ляцець, табе — тры тысячы кілямэтраў на захад. I
верагоднасьць таго, што вы некалі ўбачыцеся яшчэ, — мінімальная. Гэта нараджае
стасункі іншага парадку. Таму што ў цябе няма часу на глупства і дурату.
Калі ты слабак, ніхто табой не будзе
займацца. Там выжываюць толькі моцныя. Шмат, вядома, крымінальнікаў. Бо Сыбір
заўсёды была турэмным краем. Давялося мне пазнаёміцца тады і з лягернікамі,
некаторымі палітычнымі зьняволенымі — маскоўскімі і піцерскімі” [* З
гутаркі з аўтарам кнігі ад 27. 11. 2011.].
Вядома, Сыбір была не толькі рамантычным краем. Хутчэй за ўсё, рамантыкі
тут вельмі хутка разумелі, што іх уяўленьні не супадаюць з прынятымі ў гэтым
месцы законамі. Звычайны закон тут не дзейнічаў. І электрамэханіку-сувязісту
Ўладзімеру Някляеву давялося ўбачыць не толькі хараство і шырыню сьвету, але і
яго жах, суворасьць, жорсткасьць.
“Аднойчы ў бараку, дзе я жыў, былыя зэкі на маіх вачах забілі
чалавека. I закапалі на капусным полі. Мне сказалі: «Заявіш — і цябе закапаем». Вось такі
выбар. Я ўсё ж пайшоў у міліцыю, а менты здалі мяне зэкам. Яны там усе
павязаныя былі. Забіць не забілі, але «законам» сваім моцна павучылі. Так, што дасюль помню» [* З гутаркі з
аўтарам кнігі ад 27. 11. 2011.].
Сыбірскія старыя законы. /Ціхан Чарнякевіч. Вандроўнік. Кніга пра паэта Уладзіміра
Някляева. Мінск. 2016. С. 23-24./
У 1967 годзе Някляеў вярнуўся ў БССР і да
1971 г. працаваў радыёмэханікам ў менскім тэлевізійным атэлье. У 1969 г.
паступіў на завочны філялягічны факультэт Менскага пэдагагічнага інстытуту, а ў
1971 г. паступіў на аддзяленьне паэзіі Літаратурнага інстытуту імя М. Горкага ў
Маскве, але ў 1972 г. перавёўся на завочнае аддзяленьне і вярнуўся ў Менск, дзе
, у 1973 г., скончыў навучаньне ў Менскім пэдагагічным інстытуце.
З 1972 году Уладзімер Някляеў працаваў
літаратурным супрацоўнікам рэдакцыі газэты “Знамя юности”. Быў адным з
заснавальнікаў аддзелу сатыры і гумару “Пятница”. За жарт, які падаўся
загадчыку аддзелам прапаганды ЦК КПБ антысавецкім, яго ў 1975 годзе адхілілі ад
працы.
У
1975-1978 гг. — рэдактар бюлетэню “Тэатральны Мінск”, у 1978-1987 гг. —
старэйшы рэдактар галоўнай рэдакцыі літаратурна-драматычных праграм Беларускага
тэлебачаньня, у 1987-1998 гг. — галоўны рэдактар часопісу “Крыніца”, у
1996-1999 гг. — галоўны рэдактар штотыднёвіку “Літаратура і мастацтва”.
З 1998
па 2001 г. — старшыня кіраваньня Саюзу беларускіх пісьменьнікаў. На 13-ым
(пазачарговым) зьезьдзе Саюза беларускіх пісьменьнікаў, які адбыўся напярэдадні
прэзыдэнцкіх выбараў 2001 г., прапанаваў прыняць рэзалюцыю наступнага зьместу:
“Зьезд
Саюза беларускіх пісьменьнікаў канстатуе катастрафічны стан беларускай мовы і
літаратуры, выкліканы палітыкай улады ў адносінах да ўсяго нацыянальнага ў
нашай дзяржаве. Зыходзячы з гэтага, напярэдадні прэзыдэнцкіх выбараў, зьезд
Саюза беларускіх пісьменьнікаў:
1.
Выказваецца ў падтрымку ўсіх дэмакратычных сіл і кандыдата ў прэзыдэнты
Рэспублікі Беларусь ад дэмакратычнай апазыцыі.
2.
Лічыць, што Аляксандр Лукашэнка, які, парушыўшы Канстытуцыю, незаконна
ўтрымлівае ўладу ў Беларусі з ліпеня 1999 года, не мае права на вылучэньне ў
якасьці кандыдата ў прэзыдэнты Рэспублікі Беларусь”.
Таму з 20 ліпеня 1999 г. жыў у Польшчы,
публічна абвясьціўшы аб разрыве зь беларускімі ўладамі. Някляеў стаў першым
дзеячам беларускай культуры, які зьехаў зь Беларусі па палітычных матывах. Жыў
таксама ў Фінляндыі. Вярнуўся ў Менск пасьля сьмерці Васіля Быкава ў 2003 г.
У 2005-м быў абраны кіраўніком беларускага
ПЭН-цэнтру але 10 красавіка 2009 г. добраахвотна пакінуў гэтую пасаду.
З 25 лютага 2010 г. — ініцыятар грамадзкай
кампаніі “Гавары праўду!”. 18 траўня 2010 г. Някляеў быў затрыманы
праваахоўчымі органамі Беларусі разам зь яшчэ двума дзесяткамі актывістаў
“Гавары праўду!”, але вызвалены 21 траўня.
2 верасьня 2011 г. заявіў, што плянуе
вылучыць сваю кандыдатуру ў прэзыдэнты Беларусі на найбліжэйшых выбарах. 18
лістапада 2010 г. Цэнтрвыбаркам Беларусі зарэгістраваў Някляева кандыдатам у
прэзыдэнты Рэспублікі Беларусі.
Ў дзень выбараў, 19 сьнежня 2010 г. быў
арыштаваны, жорстка зьбіты ды зьняволены ў сьледчы ізалятар КДБ, а 29 сьнежня
абвінавачаны ў арганізацыі масавых беспарадкаў.
В газэце «Беларусь сегодня», Якая належыць
адміністрацыі прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь, 14 студзеня 2011 г. быў
апублікаваны артыкул “За кулисами одного заговора”, у якім Някляеў быў названы
“бывшим алкоголиком” ды абвінавачваўся ў супрацоўніцтве з “иностранной
разведкой”.
29 студзеня 2011 г. Някляеў, з-за пагрозы
ўвядзеньня супроць Беларусі эканамічных санкцый з боку Эўрасаюзу і ЗША, быў
пераведзены са сьледчага ізалятара на хатні арышт пад аховай двух супрацоўнікаў
КДБ.
16 траўня 2011 г. “Польскае радыё для замежжа”
паведаміла, што каля ста дзеячаў культуры з разных краін падпісалі ліст
салідарнасьці письмо солидарности с Уладзімерам Някляевым ды запатрабавалі ад
беларускіх уладаў ягонага вызваленьня. Сярод тых, хто падпісаў ліст — польская
паэтка ляўрэат Нобэлеўскай прэміі Віслава Шымборская, прафэсар Каўнаскага
ўнівэрсытэта Эгідзіус Александравічус, брытанскі гісторык Цімоці Гартан Эш,
жыхар, адначасова Якуцка і Койданава, Алесь Баркоўскі ды шмат іншыя.
20 траўня 2011 г. суд прыгаварыў Някляева
да 2 гадоў пазбаўленьня волі з адтэрміноўкай прыгавору на 2 гады.
Пасьля вызваленьня са зьняволеньня Някляеў
працягнуў грамадзка-палітычную дзейнасьць у рамках кампаніі “Гавары праўду”.
Але ўраджэнец Койданава, пісьменьнік Адам
Глёбус (Уладзімер Адамчык) піша наступнае:
“2011. Іларыёнаў і Някляеў
Палітоляг Андрэй Іларыёнаў пра падзеі ў Мінску сказаў: “З расейскага
боку рыхтавалася правакацыя пад назваю “Імітацыя аранжавай рэвалюцыі”. Менавіта
такога роду правакацыю расейскія ўлады і рыхтавалі…” Я б не паверыў Іларыёнаву,
каб не ведаў імітатара. Безумоўна, наш Някляеў, як быў так і застаўся
імітатарам. Усё, за што ён колісь браўся было развалена, разбурана і панішчана.
Ён разваліў самы ўплывовы часопіс “Крыніца”, ён разваліў Саюз Пісьменьнікаў, ён
развальвае і дыскрэдытуе апазыцыйны рух. Ніякіх палітычных перакананьняў у
імітатара няма і ніколі не было; ні тады, калі ён чытаў вершы на зьезьдзе КПСС,
ні цяпер, калі чытаў гумарыстычныя куплеты замест праграмы неабходных дзеяньняў.
Някляеў стаў закладнікам сваёй непамернай пыхі. Праз цёмныя калідоры ён узьлез
на вяршыню апазыцыйнай піраміды і разгубіўся. Ён пачаў выконваць усё, што яму
казалі дарадцы. “Ён зробіць усё, што мы яму скажам!” – сьмяялася мне ў твар
журналістка Марына. Жах у тым, што Марына казала праўду. Някляеў цалкам
падпарадкоўваўся чужой волі. Пагаджаючыся з Іларыёнавым пра наяўнасьць
імітатараў у рэвалюцыі, я не магу адназначна прыняць ягоныя словы пра расейскі
бок. На мой розум, каб за імітатарам стаяла Масква, ён не стаў бы блытацца з
абхазкім пытаньнем. Калі ў Някляева запыталіся: “Ці прызнаецё незалежнасьць
Абхазіі?”, ён пачаў распавядаць, што ведае пра існаваньне абхазаў. Прамаскоўскі
палітык сказаў бы, што прызнае Абхазію незалежнай дзяржавай. Высновы, якія я
зрабіў, разважаючы над словамі Андрэя Іларыёнава, даволі сумныя… Дзяржава не
адрозьнівае імітатараў рэвалюцыі і рэвалюцыянэраў, яны для яе ўсе на адзін
твар”.
Таксама Ўладзімер Някляеў у свой час
пабываў на “Якуцкім участку БАМа”, што
адзначана ў ягонай паэме “Дарога дарог” [Вынаходцы вятроў. Кніга лірыкі. Мінск. “Мастацкая
літаратура”. 1979. С. 69-95; Золотинка: Из поэмы “Дорога дорог” Пер. А.
Дракохуст. // Знамя юности. Минск. 18 сентября 1980; Золотинка: Из поэмы
“Дорога дорог”. Пер. А. Дракохуст. // Рабочая смена. № 4. Минск. 1980.] У гэтай паэме Някляеў нават, у землях
эвенкаў, намаляваў вобраз якуцкага шамана з жыдоўскім імем Берка, які вельмі
быў рады што на ягоную зямлю прыйшлі будаўнікі-камсамольцы.
Творы:
Адкрыцьцё. [Першая кніга паэта.]
Мінск. 1976. 78 с.
Вынаходцы
вятроў. Кніга лірыкі. Мінск. 1979. 95 с.
Знак
аховы. Вершы. Мінск. 1983. 94 с.
Местное
время. Стихотворения и поэмы. Перевод
с белорусского. Москва. 1983. с.
Наскрозь.
Вершы, балады, паэмы. Мінск. 1985. 118. с.
Дерево боли. Стихи и поэмы. Перевод с
белорусского. Москва. 1986. 157 с.
Галубіная пошта. Вершы. [Бібліятэка беларускай паэзіі.] Мінск. 1987. 149 с.
Молитва. Стихи. Киев. 1989. 12 с.
Веда. Книга поэзии. Перевод с белорусского.
Минск. 1989. 183 с.
Звезда полынь: Стихотворения и поэмы. Пер. с белорусского В. Кузнецова. Москва.
1991. 157 с.
Прошча. Вершы, паэмы. Мінск. 1996. 189
с.
Выбранае. [Школьная бібліятэка.]
Мінск. 1998. 494 с.
Лабух.
Раманчык. Мінск. 2003. 325 с.
Так. Кніга паэзіі. Мінск. 2004. 229
с.
Цэнтр
Еўропы. Апавяданні, аповесці. [Кнігарня
пісьменніка. Вып. 1.] Мінск. 2009. 438 с.
Кон. Вершы двух
стагоддзяў. Мінск. 2010. 277 с.
Выбраныя творы. [Беларускі кнігазбор. Мастацкая літаратура.] Мінск. 2010. 572 с.
Паэмы. Мінск. 2010. 335 с.
Окно.
Стихотворения и поэмы. Пер. с белорусского. [Поэтическая
библиотека.] Москва. 2010. 301 с.
Паланэз. Паэма. Мінск. 2010. 140 с.
Лісты да Волі. Vilnius. 2011. 81 c.
Кон. Вершы двух стагоддзяў. Мінск. 2011. 294
с.
Poczta gołębia. Галубіная пошта.
Вершы. Wybrał i przełożył Adam Pomorski. Wrocław. 2011. 191 c.
Разьвітальны жэст Жыгімонта =
Pożegnalny gest Zygmunta. Вершы і паэмы = Wiersze i poematy. Warszawa. 2011. 282 с.
Аўтамат
з газіроўкай з сіропам і без. Менскі раман. Менск. 2012. 310 с.
Дарога дарог. Паэма. Койданава. 2012. 24
арк.
Знакі прыпынку. [Беларуская мемуарная бібліятэка.] Мінск. 2013.
Polonezas. Еilėraščiai ir poema. Vilnius. 2014. 127
с.
Толькі вершы. Новая кніга. [Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў “Кнігарня
пісьменніка”. Вып. 82.] Мінск. 2016. 110
с.
369 с.
Poèmes. Traduits en français. Minsk. 2016. 109
с.
На ўсякім свеце. Апавяданні і
прыпавесці. [Бібліятэчка часопіса “Дзеяслоў”. Вып. 21.] Мінск. 2018. 221 с.
Літаратура:
*
Гарэлік Л. М. Някляеў Уладзімір.
// Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік у 6 т. Т. 4. Мінск. 1994. С. 409-410.
* Махнач
Т. М. Някляеў Уладзімір. Бібліяграфія.
// Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік у 6 т. Т. 4. Мінск. 1994. С. 410-412.
Чарнякевіч Ц. Вандроўнік. Кніга пра паэта Уладзіміра
Някляева. Мінск. 2016. 206 с.
Харчана
Ятабенарэйкахдам,
Койданава
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz