Леанід Іванавіч
Пранчак – нар. 12 лістапада
1958 г. ў вёсцы Пранчакі Ляхавіцкага раёна Брэсцкай вобласьці Беларускай ССР
(СССР), ў сялянскай сям’і.
Пасьля заканчэньня факультэта журналістыкі Беларускага
дзяржаўнага ўнівэрсытэта ў 1981 г., працаваў малодшым рэдактарам Магілёўскага
абласнога радыё, адначасова быў вядучым тэлевізійнай праграмы “Вецер
вандраваньняў” на Беларускім тэлебачаньні. Ад 1982 г. сябра Саюзу журналістаў
БССР.
У 1983 г. пераехаў у Менск. Працаваў у
Рэспубліканскім штабе студэнцкіх атрадаў. Пабываў на
“Якуцкім участку БАМа”, што адзначана ягонымі вершамі: Якуцкі лен. // Маладосць. № 9. 1982; З Бамаўскага дзённіка. // Літаратура і Мастацтва. 30 красавіка 1982; Маляры. //
Магілёўская праўда. 6 лістапада 1982; Пуцявіны
маладосці: З Бамаўскага сшытка. // Мінская праўда. 26
кастрычніка 1983; На трасе. // Мінская праўда.
7 снежня 1983; На БАМе. // Мінская праўда. 25
мая 1984; Я іду да людзей. // Мінская праўда. 13 чэрвеня 1984; Нерунгры. // Мінская праўда. 12 ліпеня 1984; У кожнага свой БАМ...;
А дарога ідзе на ўсход; Тында; Пяюць драўляныя тратуарчыкі... // Чырвоная змена. 26 снежня 1984; Старонкі Бамаўскнга
сшытка: Рызыка дарог; Бамаўцы; Залацінка; Вуліца аптымістаў (Маналог Максіма
Клімовіча); На трасе. // Маладосць. № 1. 1985;
Першапраходцы; Задажджыла; Даеш цеплатрасу!; Нерунгры. // Літаратура і Мастацтва. 9 жніўня 1985; Будуем у
пасёлку першы дом. // Мінская праўда. 30 студзеня 1985;
Расцвітуць у Сюльбане мімозы... // Мінская праўда. 25
лютага 1985 – якія потым склалі зборнік вершаў
“Першапутак” [Мінск. “Юнацтва”. 1988.].
Ад 1989 г. сябар Саюза
Пісьменнікаў СССР. У 1988-1991 гг. вучыўся ў асьпірантуры Інстытута ўсясьветнай
літаратуры АН СССР. У 1991-1993 гг. вядучы рэдактар тэатра-студыі В. Раінчыка
“Верасы”, Дзяржаўнага канцэртнага аркестра Беларусі. У 1994-1995 гг. уласны
карэспандэнт газэты “Рэспубліка” ў ЗША. Затым на творчай працы.
Перакладае з польскай, расійскай
і ўкраінскай моў. Больш за 200 вершаў паэта пакладзены на музыку.
Творы:
Шагает юность с песней трудовой. Сборник
песен для участников студенческих стройотрядов. Составитель Л. Прончак. Минск. 1986. 93 с.
Першапутак. Вершы. Мінск. 1988. 78 с.
Дзяўчынка беларуска. Вершы. Мінск. 1993. 27 с.
Беларуская Амерыка. Мінск. 1994. 415 с.
Вольны птах. Вершы і песні. [Бібліятэка часопіса
“Маладосць”. № 8 (122).] Мінск. 1998. 63 с.
Біблія для каханай. Кніга паэзіі. Мінск. 1998. 302 c.
Пра дзядулю, пра бабулю і пра іх унучку
Юлю. Вершы, песні і казка: Мінск. 1999. 127 с.
Цік-так, ходзікі!: Вершы, песні, казкі,
жарты, небыліцы. [Школьная бібліятэка.] Мінск. 2001. 334 с.
Цар-царэвіч
з Івацэвіч. Жарты, песні, небыліцы. [Бібліятэка часопіса “Вожык” № 1 (236).] Мінск. 2001. 47 с.
Мама, тата і Агата. Вершы і песні. Мінск. 2002. 127 с.
Першапутак. Вершы. Койданава. 2012. 45 арк.
Літаратура:
* Савік Л. С. Пранчак Леанід. // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны
слоўнік у 6 тамах. Т. 6. Мінск. 1995. С. 655.
* Барташэвіч М. П. Пранчак Леанід. Бібліяграфія. // Беларускія пісьменнікі.
Біябібліяграфічны слоўнік у 6 тамах. Т. 6. Мінск. 1995. С. 655-656.
* Андруковіч А. “…Пачуццяў шчырых схова”. Вершы і песні Леаніда Пранчака. // Роднае слова. № 9. 1998. С. 44–54.
Гардзей В. Вербы ля чыстай ракі. Літаратурна-біяграфічны
нарыс. // Ляхавіцкі веснік. Ляхавічы. 10, 13, 17 сакавіка 1999.
* Саламевіч І. У. // Беларуская энцыклапедыя
ў 18 тамах. Т. 13. Мінск. 2001. С. 13.
Леанід
Пранчак. // Літаратурная карта Берасцейшчыны. Укл. А. Крэйдзіч. Брэст. 2008. С. 377–379.
Рэйка Стальная,
Койданава
ПРАНЧАК Леанід Іванавіч (н. 12. 11. 1958,
в. Пранчакі Ляхавіцкага р-на Брэсцкай вобл.), бел. паэт і публіцыст. Скончыў
БДУ (1981), Мінскі лінгвістычны ун-т (1999). Працаваў на радыё і тэлебачанні, у
друку, у тэатры. Друкуецца з 1972. Паэзія П.
(зб-кі «Першапутак», «Ясак любові», абодва 1988; «Вольны птах», «Біблія для
каханай», абодва 1998) вызначаецца любоўю да Бацькаўшчыны, перажываннямі за
сучасны складаны час, прасякнута адкрытасцю, шчырым замілаваннем жыццём,
жаночай прыгажосцю. У кн. «Беларуская Амерыка» (1994) праз інтэрв’ю з грамадз.
дзеячамі, пісьменнікамі, музыкантамі, бізнесменамі, рабочымі і інш. расказаў
пра Беларусь і беларусаў у свеце, бел. замежжа. Піша для дзяцей (зб-кі «Дзяўчынка-беларуска»,
1993; «Пра дзядулю, пра бабулю і пра іх унучку Юлю», 1999; «Цар-царэвіч з
Івацэвіч», 2000). Многія вершы П.
пакладзены на музыку. Аўтар лібрэта рок-опер «Максім» (паводле М. Багдановіча),
«Беларушчына» (паводле Я. Купалы). Выдаў аўдыёальбомы песень «Талака» (1998),
«Пяшчота», «Цік-так, ходзікі» (абодва 1999), «Між Нью-Ёркам і Менскам» (2000),
кампакт-дыск «Галоўныя словы» (1998).
І. У. Саламевіч.
/Беларуская
энцыклапедыя ў 18 тамах. Т. 13. Мінск. 2001. С. 13./
ДЛЯ БУДАЎНІКОЎ БАМа
Студэнткі БДУ імя У. І. Леніна Ірына
Піўчанка, Алена Сівалобава, Ірына Міхайлава сустрэліся на БАМе, у Залацінцы.
Там праходзіў зьлёт беларускіх студэнцкіх будаўнічых атрадаў, якія працавалі на
будаўніцтве магістралі. І хоць дзяўчаты да гэтага былі добра знаёмы, больш
таго, нават сябравалі і трэці год разам сьпявалі, тая сустрэча была надзвычай
радаснай і запамінальнай. Так здарылася, што яны прыехалі на будоўлю веку ў
розных будаўнічых атрадах і аб такой сустрэчы нават не марылі. І тут такі
выпадак.
Вечарам у пасялковым клюбе “Маладосьць”
адбыўся канцэрт. Дзьве Ірыны і Лена сьпявалі для будаўнікоў Байкала-Амурскай
магістралі. Выдатна выступілі дзяўчаты і на чацьвёртым агульнатрасавым
фэстывалі самадзейнай гітарнай песьні “БАМ-79”. які праходзіў у горадзе Тында.
Ганаровымі гасьцямі сьвята былі прагрэсіўны амэрыканскі сьпявак, член
Сусьветнага Савета Міру Дзін Рыд, беларускі вакальна-інструмэнтальны ансамбаль
“Верасы”...
Беларускія народныя песьні ў выкананьні І. Піўчанка, А. Сівалобавай,
І. Міхайлавай і
тут былі прыняты цёпла і прыхільна. Дзяўчаты занялі другое месца ў конкурсе
ансамбляў і ўзнагароджаны дыплёмамі ляўрэатаў. У другі раз прымала ўдзел у
фэстывалі “БАМ-79” дзіцячы ўрач з Мінска Вольга Гашына. Ёй прысуджана трэцяе месца за
самадзейную песьню “Якуція”.
За працоўны сэмэстар агітбрыгады беларускіх
студэнтаў далі будаўнікам БАМа дзесяткі канцэртаў. Ім горача апладзіравалі
жыхары Залацінкі, Сярэбранага Бору, Беркакіта, Нерунры.
Леанід Пранчак,
студэнт факультэта журналістыкі БДУ імя У.
I. Леніна.
/Літаратура і Мастацтва. Мінск. 12 кастрычніка 1979. С. 2./
.png)
.png)
/Маладосць. № 9. Мінск. 1982. С. 68-69,176./
РАЗЬВІТАНЬНЕ
Журботны бацька:
— Прыяжджай...
Прасіла мама:
— Беражыся.
Брат
прамаўчаў.
Кіўнуў:
— Бывай...
Руку паціснуў.
Абняліся.
I падаў сьнег
На сны бяроз.
Сьняжынка кожная
Мо з лапаць...
I... но-о,
Пайшоў!
Крануўся воз...
Я усьміхнуўся,
Каб не плакаць.
* * *
Марыне Зьверавай
Стартуюць самалёты...
Кожны рэйс
Хай будзе для цябе
Заўжды шчасьлівы.
Блакіт аблокаў —
Царства сьцюардэс,
Усьмешлівых, увішных, клапатлівых.
Зьядае цемра ўзьлётныя агні.
Над самалётам, нібы німбы, зьнічкі.
А ты не заўважаеш вышыні.
Лятаць у небе проста стала звычкай.
Пранізвае аблокі наш экспрэс.
Зямных турбот
забыты непаладкі.
Цнатлівыя усьмешкі сьцюардэс,
Як абяцаньне мяккае пасадкі.
РАНКІ
МАЛЕНСТВА
Ранкі маленства — блакітна-агністыя —
Далёка ад дому заўжды ўспамінаю.
Самае сіняе, самае чыстае
Роднае неба бацькоўскага краю.
Мне не забыць пах жытнёвага
хлеба,
Голас матулі і вочы азёр...
Я Беларусь адшукаю па небу,
Нават калі будзе неба
без зор!
АСЕНЬНЯЕ КАХАНЬНЕ
Сустрэча, як расстаньне.
Вярэдзіць сум
былое...
Асеньняе каханьне —
Жаданае затое.
Жаданых слоў чаканьне,
Але зьнікаюць словы.
Асеньняе каханьне...
У сэрцы шал вясновы.
Таемных мар вяртаньне,
Ды радасьць варта сьмеху.
Асеньняе каханьне —
Гадоў мінулых рэха.
Гарыць зара зьмярканьня
Паміж зялёных сосен.
Асеньняе каханьне —
Кароткае, як восень.
ПЛЫВУЦЬ СЬНЯГІ
Вось і зіма.
Раптоўна, нечакана.
Плывуць-лятуць
У
раніцу сьнягі.
I ты красой яе зачаравана.
I я таксама, здэцца, стаў другі.
Плывуць сьнягі...
У вочы бельлю коле.
Разьвесіў сьнег
Па
сасьняку кайму.
Мне радасна
I сумна, як ніколі,
Праводзіць восень
і страчаць зіму.
Таму, што ты са мной
Сягоньня побач,
Бялей —
сьняжынкі,
Сьцежкі і лясы...
Ідзеш у сьнег, гарэзьлівая, поруч.
Плывуць
сьнягі,
Як музыка вясны.
* * *
Помню Вас, мілая, помню.
Люблю, безумоўна, люблю...
Зайздрошчу танкляваму промню,
Які сагравае
зямлю.
Самому карпець над пытаньнем.
Адказ адшукаю калі?
Каго я сваім
існаваньнем
РАЗЛУКІ-СУСТРЭЧЫ
Разлукі-сустрэчы.
Сустрэчы-разлукі...
Такое жыцьцё, мусіць, суджана лёсам.
I песьні дарожнай самотныя гукі
Цягнік
заглушае. Крычу безгалоса...
Калі ўжо з табою пабудзем мы разам,
Хоць тыдзень,
хоць дзень без турбот і зьнямогі?
Ды я на пытаньне не знаю адказу.
Я зноў адпраўляюся
сёньня ў дарогу.
Разлукі-сустрэчы, як будні і сьвяты.
На зорку сустрэчы мы будзем маліцца.
Запомніцца
радасьць. Забудуцца страты.
Забудуцца страты, каб не паўтарыцца.
Любоў да цябе мне не зробіцца мукай.
I боль расставаньня спагада залечыць.
Жыву у сустрэчы трывогай разлукі.
Жыву у
разлуцы чаканьнем сустрэчы.
Няхай нам зязюля спатканьне прарочыць.
Сустрэнуцца вусны, сустрэнуцца рукі.
Падзелены час не на дні і на ночы.
Падзелены лёс —
На сустрэчы-разлукі.
ЦЯПЕР Я РАЗУМЕЮ
Цяпер я разумею —
Дастаткова
Было
убачыць толькі
Твой пагляд,
Каб я забыў усе на сьвеце словы
I
за табой пайшоў у лістапад.
Усё даволі проста:
Немагчыма
На
сьвеце жыць
Без гэтай прастаты.
Я зразумеў:
Вялікі сэнс —
Радзіма —
Няпоўны без маленечкага —
Ты!
Люблю цябе.
Табе адной адданы.
Цюльпаны расьцвілі
Сярод
зімы...
Сьвітае ноч
Ад позіркаў каханых...
Ёсьць я.
Ёсьць ты.
I, можа, будзе —
Мы...
*
* *
Зьведаў шчасьце,
Стому і самоту.
Адкрываў
Зямлі радзімай шыр...
Болей
Чым звычайнаю работай
Стала нам Суровая Сыбір.
Прыручае край таежны сэрцы,
Абуджае ласку і любоў.
Мы на БАМе,
Нібы на паверцы
Спраў сваіх,
Сваіх адчайных слоў.
На прасеках трызьнім гарадамі.
Чым узыдзе Шчыры наш пасеў?
Хоць пакуль багаты не гадамі, —
Тым,
Што кожны тут зрабіць пасьпеў.
Спасьцігаем БАМ не з фатаграфій.
Выпаў лёс зайздросны нам такі.
Чуеце!
Грукочуць цягнікі
Са старонак нашых біяграфій.
* * *
Я тут спазнаў цану цяпла
Віхурнаю зімою.
Ты мне, Якуція, была
Радзімай дарагою.
Страчаў над Ленаю зару,
Узьнёслы і шчасьлівы.
Любіў цябе, як Беларусь,
Адкрыта і праўдзіва.
Табе прызнаньні я сьпяваў,
Іх чулі сьнег і зоры.
Свой першы горад будаваў
Я на тваіх прасторах.
Ты падарыла мне сяброў,
Душы запал гарачы.
Таежны край, мая любоў, —
Як мне цябе аддзячыць?
За цеплыню дарожных стрэч,
За радасьць і турботы,
За кожны дзень,
За кожны верш,
За песьні і работу,
За
сьвежасьпечаны праснак,
За ўтульнае зімоўе, —
Плачу я ўдзячнасьці ясак
Сыноўняю
любоўю.
Пяшчотнай ласкі не забыць,
Апець тваю гасьціннасьць.
Мне
колькі жыць —
Цябе любіць.
Шчасьлівая павіннасьць!
/Лагодны промень раніцы. Зборнік вершаў. Укладанне Л.
Дранько-Майсюка. Мінск. 1988. С. 214-234./
Дарагі Леанід Іванавіч!
Вы ўжо, пэўна, пачалі непакоіцца, ці дайшоў
Ваш ліст да мяне, бо часу мінула дастаткова, каб сюд-туд схадзілі і два. Але
патрэбен быў час, каб прачытаць Вашую кніжку, падумаць над ёю.
Перш за ўсе дзякуй за падарунак. Жывучы ў
Якуцку ўжо васемнаццаты год, не думаў, што хтосьці з маладзейшых беларусаў
ведае пра мяне, цікавіцца маёй думкай.
Вам, зразумела, яна цікавая перш-наперш
тым, што я жыву ў Якуціі і магу Вашыя вершы праверыць на адчуваньне сьведкі,
чалавека, які добра ведае тое, што Вы апісваеце. Што ж, Вы маеце рацыю. Я і на
БАМе пабыў два разы, выступаў з вершамі перад будаўнікамі Залацінкі. Гэта было
ў 1976 годзе. Але наша паездка скончылася сумна. Пра яе фінал Вы можаце
меркаваць па апавяданьні “Фармаліст”, зьмешчаным у маім зборніку “Чароўны
камень”, Там давялося сустрэцца і з Надзяй Лушчык, якой Вы прысьвяцілі верш.
Дарэчы, прысьвяціў ёй верш і наш зямляк, маскоўскі паэт Іван Бурсаў, які
таксама недзе ў гадах 1977-1978 пабыў на Малым БАМе. У 1977 годзе я быў кіраўніком
паэтычнага сэмінара, у якім удзельнічала і Надзя. Цікава, дзе яна цяпер? Тады
яна пісала рускія вершы, але, на мой погляд, павінна была вярнуцца да роднай
мовы.
Я Вам шчыра прызнаюся, што БАМ я не прыняў
ад самога пачатку, асабліва ўвесь той шум-гром, што ўзьняўся адначасова з яго
пачаткам. Ужо тады мне было ясна, што па Вялікім БАМе не будзе чаго вазіць. БАМ
здаваўся мне вялізнай гірай, што прыкоўваюць да ног нашай эканомікі. Я, вядома,
ніякі не эканаміст, але за год-два да таго мне давялося пабыць у Амурску
Хабараўскага краю, слухаць першага сакратара гаркама партыі гэтага горада.
Сакратар прызнаўся адкрыта, што горад зусім не забясьпечаны мясам, што яно ёсьць
толькі ў сталовых. Зразумела, яму задалі пытаньне: “Чаму?” Ён пачаў пералічваць
прычыны, часткова агульныя, часткова мясцовыя, а ў заканчэньне дадаў: “Ды яшчэ
КАМАЗ...” Гэтыя словы яго мяне глыбока ўразілі. Здавалася, якія адносіны да
Амурска мае КАМАЗ, што тады будаваўся за тысячы кілямэтраў ад таго Амурска? Але
партыйны дзеяч добра ведаў, чаго ён нам каштаваў, КАМАЗ. І вось - БАМ. Ніякай
патрэбы ў ім не было. Гаварылі - ёсьць стратэгічная патрэба, маўляў, калі
кітайцы пачнуць вайну, дык лёгка перарэжуць Транссыб, і Далёкі Усход загіне...
Але ж з сягоньняшнімі сродкамі вайны гэтак жа проста перарэзаць і БАМ. Таму ўсе
гады будаўніцтва БАМа мне было проста агідна чытаць тых “барзапісцаў”, што
рабілі на гэтым кар’еру, Сёння яны ад твораў тых адмаўляюцца. Паэт Анатоль Пралоўскі
за “свод поэм” пра БАМ “Вековая дорога” атрымаў Дзяржаўную прэмію СССР. Летась
ён пабыў у Якуцку. Я нагадаў яму пра гэты “свод”, ён з прыкрай усьмешкай толькі
махнуў рукой. Ёсьць людзі, якія на газэтных інфармацыях пра БАМ сталі дактарамі
гістарычных навук! Гэта быў проста ганебны баль прыстасаванцаў, што ірвалі ад
агромністай сумы грошай, вылучаных на БАМ, і свой кавалак. Побач са мной
таксама былі такія людзі, і журналісты, і пісьменьнікі. Я ж нічога не пісаў,
апрача згаданага апавяданьня.
Гэта ўсё я пішу не для таго, каб Вам
папікнуць. Ваша сумленьне чыстае, Ваша кніга, па сутнасьці, і не пра БАМ, а пра
нешта іншае, для чаго БАМ стаў толькі пачатковым пунктам: рамантыку няходжаных
дарог, мужчынскае сяброўства, дзікую прыроду, тугу па радзіме. Таму перакрэсьліваць
Ваш “Першапутак” у мяне няма ніякай падставы.
Але ўсё ж такі мне здаецца, што і ставячыся
такім чынам, да Вашай кнігі можна выказаць шэраг прэтэнзій. Перачытайце яе
быццам бы чужымі, халоднымі вачмі. Вы пабачыце, што кніга даволі аднастайная:
па тэмах вершаў, па і настроі. Завельмі дэклярацый. І не так шмат, як можна
было б чакаць, сьвежых, сваістых назіраньняў. Я кажу - можна было б чакаць -
таму што Вы ж былі самі пасярод дзікай прыроды, трымалі ў сваіх руках кайлу і
рыдлёўку. А дзе яно ўсё тое? Дзе яскравыя паэтычныя падрабязнасьці, дэталі
будоўлі, побыту, прыроды? Нешта не відаць. Зацікавіў верш “Якуцкі лён”. Але Вы
так і не адказалі на пытаньне: адкуль узяўся той “звычайны лён”? Верш застаўся
незразумелым. А можа, хтось яго пасеяў? Павінна ж было аднекуль узяцца
насеньне. Калі б Вы падумалі, што хтось той лён пасеяў, каб было цяплей на душы,
верш асьвятліўся б дадатковым сьвятлом... У Вашых вершах няма аніводнай таежнай
птушачкі, зьвера, незвычайнай зьявы прыроды, якую Вы падгледзелі б асабіста. Я
сказаў бы болей, што шэраг Вашых вершаў можна было напісаць, і не пакідаючы
Мінска. Гэта сьведчыць, што Вы яшчэ не навучыліся заўважаць тое, што не
бачыць звычайны чалавек, не паэт. Назіральнасьць - вельмі важная якасьць для
паэта. Бо калі паэт бачыць не болей за непаэта, ён адно вершаскладальнік.
Пэўныя вершы Вашыя здаюцца нават
прыдуманымі. Напрыклад, “Закон тайгі”. Вы даведаліся, што ў тайзе дзейнічае
“закон” - пакідаць у паляўнічай хаціне соль, запалкі, дровы і г.д. І вырашылі
напісаць на гэтую тэму верш. Каб ён быў болей напружаным, драматычным, уявілі,
што гэта Вы самі, канаючы ад голаду, набрыдаеце на такую хаціну. Але гэтага з
Вамі не было, і ўважлівы чытач лёгка ловіць аўтара на мане. Вы пішаце: “У
далёкай мёрзлай старане Уратавала шчодрая знаходка Ад галоднай гібелі мяне”.
Але як жа паверыць гэтаму “мерзлая старана”, “галодная гібель”, калі верш
пачынаецца словамі: “Ад дурніц нявысьпелых аскома”? Нявысьпелыя дурніцы - гэта
прыблізна ліпень. У такі час ні ад голаду, ні ад холаду ў тайзе не памрэш.
Ваш моцны бок - вэрсыфікацыя. Гэта значыць,
што ў Вас усё ў парадку і з рыфмамі, і з рытмам, Вы спрабуеце пісаць нават
такія складаныя рэчы, як вянкі санэтаў... Радок Ваш гучыць натуральна. І гэта
вельмі добра. Можна сказаць, вершаскладальную грамату Вы адолелі. Але гэта
толькі першы крок. Паэзія і ўменьне нанізваць рыфму - не адно і тое ж.
Мова у Вас увогуле добрая. Адчуваецца, што
Вы зьвязаны з вёскай, народнымі гаворкамі. Але і тут Вам яшчэ трэба працаваць
бо не так рэдка пракідваюцца і моўныя хібы. Гэта, галоўным чынам, рускія словы.
Усе мы жывём пад прэсам рускай мовы, усе
блытаем сваё і чужое. Таму, ізноў жа, не для таго, каб папікнуць, а
па-таварыску дапамагчы, прывяду Вам усе выпадкі моўных хібаў, адзначаных мной
на старонках Вашай кнігі.
Стар. 7. “Маўкліва праважаюць”. Трэба –
“праводзяць”.
Тамсама. “дарога узбіраецца пад гору”.
Нават па-руску “под гору” - значыць “уніз”. У нашай мове “пад гору” /рухацца/
увогуле няма. Трэба – “угару”.
С. 14. “Праз сопкі, балоты рубілі
прасекі...” Па-беларуску “рубіць” - рабіць зруб або абшываць край тканіны.
Дрэва не “рубяць”, а сякуць.
С. І7. “Прайшоў агонь і воду”. Трэба -
ваду.
С. І9. “На скальніку, каменнях”. Трэба – “на
каменні” або “на камянях”.
С. 21. “падстаўляюць твар сырым вятрам”.
“Сыры” па-беларуску - нязвараны. Вецер – “вільготны”, “золкі” і інш.
С. 22. “Ці тлець сырым вуголлем”. Таясама
памылка.
С. 25. Верш “Іван-чай”. “Тлумачальны
слоўнік беларускай мовы” і “Руска-беларускі слоўнік даюць для гэтай расьліны
ўласна беларускую назву – “скрыпень”. У гэтым вершы Вы пішаце: “Пяшчотныя
росныя кветкі - як вэлюм якуцкай вясны. Але скрыпень у Якуціі квітнее ў
чэрвені, улетку.
С. 27. “Бярэ ў дарогу трудную”. “Трудную” -
яўны русізм,
С. 30. “Ледзь дабег да палаючай хаты”. Не
ўжывайце дзеепрыметнікаў такога гатунку ў вершах. Яны - прыкмета канцылярскай
мовы.
С. 32. “Па ільду”. Русізм. Трэба – “па
лёдзе.”
С. 42. “Нібы дробныя бусінкі”. Трэба –
“пацеркі”, “каралі”,
Тамсама. “Туманам”. Трэба – “туманом”.
С. 43. “Мыццё - не пір”. Трэба – “баль”.
С. 45. “Бор дрымучы, нібыта залева”.
“Залева” - слова беларускае, але здаецца, што Вы яго не так ужываеце.
С. 46. “Каб сказаць пра суровы і
складанейшы час”. Русізм формы слова. Вы хацелі сказаць “сложнейший”. Але
па-беларуску гэта гучыць “найскладанейшы”. “Складанейшы” – “больш складаны”,
параўнаўчая ступень, якая не можа ўжывацца без параўнаньня з чымсьці:
“складанейшы, чым раней”. На жаль, гэта блытаеце не толькі Вы, часьцяком
сустракаю ў газэтах.
С. 49. “Толькі гэтыя сціплыя кветкі
прыгажэйшымі, пэўна, былі”. Падумайце, навошта тут “пэўна”?
С. 50. “Мазалямі ногі апякло”,
Па-мойму, вельмі недакладна.
С. 51. “Кожны, крок каштуе намагання”. Я б
замест “каштуе” тут ужыў “даецца”.
Тамсама. “Шалаш”. Трэба - будан.
С. 51. “Вечар сцеле туманы”. Вось тут
правільна. Што ж Вы на с. 45 ужылі “туманам”?
С. 54. “Люба сабіраць”. Трэба “збіраць”.
С. 55. “Звонкі голас ахрып, нібы рэха”.
Недакладна. Няўжо рэха заўсёды хрыплае? Які голас, такое і рэха.
С. 59. “Я сосны звонкія рублю”. Гл.заўвагу
да с. І4.
С. 63. “Цёплы пах хлябоў”. Русізм. Трэба –
“збожжа”.
С. 64. “Ад дому удалі”. Трэба - удалечыні.
С. 67. “І бруісты ручэй”. Шкада, што гэта
“ручэй” стаіць як раз у вершы “Родная мова”. У іншым месцы ў Вас правільнае
“ручай”.
С. 72. Махляваць сабе бязбожна”. Як гэта –
“махляваць сабе”?
С. 74. “У чахлай тундры”. Трэба – “чэзлай”.
“Ачахлы” па-беларуску - які патух.
Ну вось, бадай што, і ўсё, Спадзяюся, што
гэтыя заўвагі пойдуць Вам на карысьць.
Пішыце, працуйце над словам, радком. Я ў
Вас веру. Бо сустракаюцца ў Вашых вершах і знаходкі: “Дарогі ўсе вядуць у Рым,
- але не ўсіх туды прыводзяць”; “лёг бы на глобус я мерыдыянам: толькі б
праходзіць праз Беларусь” /праўда, калі Вы ляжаце мэрыдыянам на БАМе, то праз Беларусь
не пройдзеце. І што яшчэ прыемна - прастата, яснасьць Вашых вершаў. Не
кідайцеся ў фармальныя пошукі, яны мала што даюць паэту. Галоўнае - гэта пошук
пачуцьця, настрою.
А з БАМам Вы, я думаю, яшчэ разьберацеся і
напішаце пра яго штось іншае. Я пачынаў з рамантычных вершаў пра... хімію.
Першая мая кніга з такіх і складалася. А ў другой я сваю хімію ўжо паказаў, як
атрутніцу людзей і прыроды.
Будзе прыемна, калі мой ліст прынясе Вам
карысьць.
Жадаю вялікіх посьпехаў.
7 мая 1989 г. І. Ласкоў.
P. S. Пасылаю Вам сваю даўнюю кніжачку
“Кружное лета”, у якой шмат што напісана таксама на сыбірскіх і якуцкіх
уражаньнях.
“…ПАЧУЦЦЯЎ ШЧЫРЫХ СХОВА”
ВЕРШЫ I ПЕСНІ ЛЕАНІДА ПРАНЧАКА
Імя Леаніда Пранчака сёння ў многіх, як
кажуць, на слыху, і найперш таму, што ён — паэт-песеннік, аўтар беларускіх
шлягераў “Даставай, Язэп, гармонік!”, “Сумны саксафон”, “Паклонніца”, “Каля
Чырвонага касцёла”, “Талака”, іншых папулярных песняў і рамансаў. Л. Пранчак
належыць да тых вершатворцаў, хто плённа працягвае традыцыі беларускай
паэтычна-песеннай культуры, імя яго стаіць побач з імёнамі Уладзіміра Карызны,
Уладзіміра Някляева, Леаніда Дранько-Майсюка, Алеся Бадака і інш. I вось што
дзіўна: працуе паэт на ніве літаратуры і беларускай песні шмат гадоў, а
ніводнага аглядавага артыкула ці літаратурнага партрэта, прысвечанага яго
творчасці, яшчэ не было. Таму мы мусім зрабіць хоць сціплыя агледзіны яго
творчай нівы, улічваючы ўсё, што нарадзілася пад пяром паэта за 20 гадоў.
Ужо па традыцыі напачатку хацелася б колькі
слоў сказаць пра самога паэта, яго шлях у літаратуру. Малады творца заявіў пра
сябе ў другой палове 70-х гг. у зборніку “Вёсны” (1977), які склалі вершы
студэнтаў Белдзяржуніверсітэта (тады яны групаваліся ў літаратурным аб’яднанні
“Узлёт”). Уваходзіў Леанід Пранчак у паэзію поруч з Міколам Мятліцкім, Алесем
Пісьмянковым, Уладзімірам Маруком, Алесем Емяльянавым, Віктарам Стрыжаком і
інш. (па сутнасці, гэта было чарговае “філалагічнае” пакаленне). А першы свой
вершаваны твор хлапчук з вёскі Пранчакі Ляхавіцкага раёна (нарадзіўся 12
лістапада 1958 г.) змясціў у газеце “Піянер Беларусі” (цяпер яна выходзіць пад
назвай “Раніца”) у 1973 г. Пасля заканчэння факультэта журналістыкі БДУ (1981)
працаваў на Магілёўскім абласным радыё і адначасна быў вядучым праграмы “Вецер
вандраванняў” на Беларускім тэлебачанні. Потым працаваў у Рэспубліканскім штабе
студэнцкіх атрадаў, вучыўся ў аспірантуры Інстытута сусветнай літаратуры
Акадэміі навук СССР (1988 — 1991). Аб’ектам зацікаўленняў Л. Пранчака стала
беларуская літаратурная эміграцыя, вынікам чаго пазней з’явілася кніга
“Беларуская Амерыка” (1994). У 1996 г. выйшаў Збор выбраных твораў Янкі Золака
“Вятрыска з радзімай краіны”, укладальнікам і аўтарам прадмовы да якога быў
Леанід Пранчак. Але найперш па жыцці яго вяла паэзія, з ёй ён ніколі не
развітваўся, пракладваў сваю літаратурную сцежку. Урэшце, пасля публікацый у
перыёдыцы ён стаў аўтарам калектыўнага зборніка “Лагодны промень раніцы” (1988)
і ўласнай кніжкі“Першапутак” (1988). Магчыма,
сёй-той, залічыўшы Л. Пранчака да другарадных творцаў, скептычна ўсміхнецца і
прамовіць пра тое, што, маўляў, паглядзіце, колькі ў нас іншых, больш яркіх
імёнаў. На такі мажлівы і — падкрэслім — несправядлівы закід хочацца адказаць
наступнае: па-першае, кожнаму з паэтаў трэба аддаць належнае, неабходна ўмець
разгледзець і ацаніць талент; па-другое, Л. Пранчак — гэта індывідуальнасць са сваім
уласным “я”, гэта асобны творчы свет, а “светы, — як роздумна запытваўся Б.
Сачанка, — хіба ж бываюць светы падобныя адзін на аднаго?” (1).
Леанід Пранчак — гэта, калі так будзе
дарэчы параўнаць, Адам Русак нашых дзён. Аднак варта агаварыцца, што ён —
творца самабытны, мае адметны голас, і найперш — ён наш сучаснік са сваім
адчуваннем рытмаў часу і жыцця, чалавечых настрояў і ўзаемаадносінаў, тонкіх
праяваў душы і навакольнай прыроды. Па творчай манеры Л. Пранчак — паэт
лірычнага складу. Калі ж казаць больш дакладна, то яго паэтычнаму выяўленню
характэрны лірыка-музычны пачатак, пластыка слова. Вось як гукапісна пры
дапамозе алітэрацыі (паўтараецца гук “с”) паэт перадае звон касы, узнаўляе
музыку касавіцы ў адным са сваіх вершаў:
…Выцірае сонца сонны
твар
Ручніком
стракатага прастору (2).
У туман
захутаўшыся, золак…
Ужо ў ранніх творах Л. Пранчака выяўляецца
імкненне да гукажывапіснасці, меладычнасці радка. П. Фларэнскі адзначаў, што
“гукі… найбольш глыбока захапляюць наш унутраны свет”, яны — “душа рэчаў”, і
менавіта “гукам адклікаецца на з’явы свету ўнутраная існасць быцця” (3). Гук — яшчэ і душа прыроды, праява чагосьці
касмічнага. Здаецца, гэта і вычуваў паэт, калі пісаў наступныя радкі: “У цемры,
як асот, калючай, / Бы знічкі, гукі растаюць”. Паэт уваходзіў у сферу
філасофскіх адчуванняў:
I
дождж не б’е мяне балюча:
Відаць,
стаміўся і заціх…
А
можа, ў цемрадзі калючай
У
іншы трапіў свет на міг?.. (4)
Хоць дождж па
твары б’е балюча…
“Музыкай, радок
мой, зажыві” (5), — менавіта гэтага жадалася
паэту (верш “Трыялет”). Ён неаднойчы прамаўляў гучна, узнёсла-пафасна, але
разам з тым заўсёды імкнуўся да душэўнай прачуласці радка, яго лірычнай
інтымнасці. “Ціхі верш — пачуццяў шчырых схова ”(56), — даводзіў творца. “Ціхі
верш” у Л. Пранчака стаў асновай выяўлення ўнутранай эмацыйнай настраёвасці,
псіхалагічных рэфлексій, медытатыўных саманазіранняў:
Я растварыўся ў часе.
Стаў
крылатым.
Ля
зорак не спалохаўся згарэць.
Сагрэўся
сам пад хмараю кудлатай,
А
дзе і як душу сваю сагрэць ? (6)
Цягнік у
18.48…
Падобныя радкі сведчаць, што паэт вядзе з
чытачом ціха-даверлівую, одумную гаворку, спавядаецца, выказваючы сваё, уласна
адчутае і спазнанае. Напэўна, Л. Пранчаку найперш духоўна блізкія традыцыі так
званай ціхай паэзіі другой паловы 50 - 60-х гг., калі лірызацыя, “пацішэнне”, —
як заўважыў А. Лойка, — былі “звязаны з паглыбленнем паэтаў у інтымны свет
перажыванняў, у натурфіласофію…” (7) Гэты
ўспрыняты сэрцам кірунак паэтычнага выяўлення ў значнай ступені выратаваў яго
як творцу ў 70-80-я гг., дапамог у лепшых вершах адчуць і захаваць
натуральнасць, арганічнасць голасу, чалавеча-пачуццёвую змястоўнасць радка, не
дазволіў забыцца на тое, што душэўны вопыт, самапаглыбленне – адвечная крыніца
паэзіі. Прыкладам таго могуць паслужыць любоўная лірыка паэта, яго
прыродаапісальныя творы.
Аднак — і ў гэтым бачыцца агульная
заканамернасць існавання творцы ва ўмовах ідэалагічнага падману і дэмагогіі —
паэт сплаціў даніну свайму часу. Ён услаўляў тую пару юнацка-камсамольскай
рамантыкі, калі лепшыя гады маладосці прысвячаліся “будоўлі веку, што завецца
БАМ” (верш “Гады юнацтва”). Сапраўды, так тады ўспрымалася будаўніцтва
магістралі: маўляў, гэта “галоўная з усіх… дарог”, “дарога станаўлення і
натхнення”, і яна ўвасабляе “светлы сэнс жыцця” (5-6). Можна згадаць, што ў той
час пра БАМ пісалі многія паэты (назавём тут хоць бы паэмы Яўгена Еўтушэнкі
“Прасека” ці Уладзіміра Някляева “Дарога дарог”). У вершах, напісаных Л.
Пранчаком на тэму БАМа, жыве пафас часу, праўда пра той перыяд камуністычнага
будаўніцтва, калі покліч партыі да моладзі пракласці “дарогу дарог” выклікаў
павышаны энтузіязм, патрыятычны ўздым: “Iняма нам спачыну. / Не скарымся журбе.
/ Мы будуем Айчыну — / Мы будуем сябе”(“Будаўнічы атрад”, 16); “Мы на БАМе, /
Нібы на паверцы / Спраў сваіх, / Сваіх адчайных слоў” (8)
(“Зведаў шчасце…”). Што было, тое было, і не будзем адмаўляць відавочнае: у 70-80-я
гг. многія маладыя верылі ў вялікасць спраў краіны, захапляліся перспектывамі
новых здзяйсненняў. Таму, натуральна, культываваліся такія рысы характару, як
мужнасць, рызыкоўнасць, аптымізм. А галоўнае — і гэта выдатна паказаў у сваіх
творах паэт — моладзь ядналі праца, дружба, каханне. I няхай сабе хтосьці кажа,
што той застойны БАМаўскі час — гэта страчаныя гады, аднак для Л. Пранчака і
ягоных равеснікаў БАМ — гэта і штосьці абавязкова добрае, станоўчае, звязанае з
сяброўствам і каханнем, увогуле з людзьмі і прыродай. Паэт прызнаваўся: “Жыву
без цяпла і без дому, / Трызню каханнем і вершамі…”(“Жыву без цяпла і без
дому…”, 16). I ў нізцы вершаў “Ясак любові” са зборніка “Лагодны промень
раніцы”, і ў творах з “Першапутку” гучыць пранікнёная паэтызацыя працы,
любоўных пачуццяў, таямнічага хараства тайгі. Тут выказана нямала праўдзівых
слоў-адчуванняў, як, напрыклад, у вершах “Узыдзе месяц з-за хмар…”, “Закон
тайгі”, “У лазні”, “Я іду да людзей”, “Чакаю” і інш. Возьмем верш “Талака”, у
якім песенна, з раскрыленасцю пачуццяў паэт гаворыць пра радасць паяднання
людскіх сэрцаў, услаўляе адвечныя асновы супольнага маральна-духоўнага жыцця на
зямлі:
Выйдзем
разам змагацца з бядой.
Мы за дружбу устанем гарой.
Не
пакіне ў бядзе сябрука
Талака,
талака, талака.
Светлай
радасці нам не суняць…
Хай да
раніцы песні звіняць.
Хай
шуміць, як вясною рака, —
Талака,
талака, талака! (11).
Вельмі часта аўтар трапляе ў абладу
настальгіі па роднай зямлі, выказвае захапленне яе красой, гаворыць з душэўнай
прачуласцю пра самае святое — маці, бацьку, дзеда, матчына слова, родную вёску.
У творах “На павуцінцы мерыдыяна…”, “Беларуская сопка”, “Жывая вада”, “Ранкі
маленства”, “Туга па Беларусі”, “Нас па свеце лёс раскідае…”, “Пакуль я
вандраваў”, “Прызнанне”, “Санеты вяртання” гучыць лірычная тэма
Радзімы-Беларусі, тут выліваецца паэтава бязмежная любоў да роднага свету.
“Жывая вада бруіцца /Толькі з радзімых крыніц” (53), — гаворыць паэт у вершы
“Жывая вада” пра першавытокі духоўнага існавання. А ў другім творы патрыятычны
матыў набывае вялікі духоўны сэнс і гучыць вельмі афарыстычна:
Ростань
душы самота яднае.
Па-за роднай бацькоўскай
зямлёй
Беларус
беларуса пазнае
Па
любві да радзімы сваёй (67).
Нас па свеце лёс раскідае…
Апынуўшыся далёка ад Беларусі, паэт мацней
адчуў радзіму, унутраную повязь з ёй: “У кожным з нас жыве / Маленькая радзіма”
(“Туга па Беларусі”, 38). Па сутнасці, “Першапутак” — гэта ў значнай ступені
лірычна-пранікнёная споведзь усяго чалавечага, бясконца роднага, крэўна
беларускага. I гэта асабліва істотны сэнсава-духоўны цэнтр паэтычнага свету Л.
Пранчака. Так, у яго паэзіі 80-х навідавоку абстракцыі, дэкларацыі, рыторыка.
Многае прамаўлялася шчыра. Тым не менш уплыў ідэалагічнага, наноснага не змог
зацяніць душэўна-сутнаснага зместу жыцця, у якім найперш знаходзілася месца
жывому чалавечаму пачуццю.
Паэт душою гарнуўся да сібірскай прыроды,
шукаў у ёй падабенства “з малюнкамі маленства, з радзімай стараной “Уражаны,
дзіўлюся / Малюнкамі зары. / Пейзажаў Беларусі / Не стрэць ля Ангары”
(“Сустрэча”. 25). Экзатычныя краявіды і вобразы прыроды запамінальна намаляваны
ў вершах “Калыска халадоў”, “Сярэбраны бор”, “Якуцкі лён”, “Іван-чай” і
некаторых іншых. Увогуле, гэтыя вершы пра сібірскі край у беларускай паэзіі
блізкія да твораў аналагічнай тэматыкі Уладзіміра Дубоўкі, Алеся Звонака,
Андрэя Александровіча, Язэпа Пушчы, Максіма Танка, Юркі Гаўрука, Сяргея
Новіка-Пеюна, Анатоля Сербантовіча і інш. Як бачым, сібірскія краявіды
адлюстраваны пераважна ў творчасці тых паэтаў, якія былі рэпрэсаваны і высланы
ў далёкі край маразоў і халадоў. Вершы-прыродаапісанні Леаніда Пранчака таксама
даюць уяўленне пра клімат, краявіды Сібіры. Сузіраючы тамтэйшую суровую
рэчаіснасць, аўтар у думках пераносіцца на радзіму. Таму ў завейнай Якуціі яму
з вышыні сопкі адкрываюцца “Краю роднага / Жніўныя гоні. / Вербы ніцыя над
ракой, / На папасе буланыя коні…” (“Беларуская сопка”, 32). Паэту, які родам з
палескай вёскі, згадваюцца сады ў квецені, жніўная пара… Самотна ўслухоўваецца
ён у гукі восеньскага жураўлінага кліна. Паэтычны пейзаж таксама становіцца
ўвасабленнем настальгічных пачуццяў:
Самотны
маладзік
Плыве між хмар,
Заглядвае
ў выбоіны і лужы,
Нырае
ў пацямнелую раку,
Бадзяецца
на сіверы лядачым…
І ўсё ж —
Зайздрошчу
я маладзіку:
Ён
з вышыні —
Маю
радзіму бачыць (52).
Пакуль я
вандраваў…
Усхваляваны Леанід Пранчак, як і некалі
Пімен Панчанка ў далёкім Іране, сустрэчай з бярозай, якая атаясамліваецца з
радзімай (верш “Сустрэча”). Тайгу паэт у “Таежнай баладзе” параўноўвае з дзікім
космасам, а ў вершы “Калыска халадоў” супастаўляе вобразы сцюдзёнай зямлі і
жытнёвага поля. У лепшых радках аўтар здолеў раскрыць прыгажосць сібірскай
прыроды, яе нязвычнасць для вока беларуса, вобразна-ярка выказаў свае ўражанні.
Ён як пейзажыст добра валодае жывапісным словам: “А лісты бяроз, / Нібы
лісічкі, / Шыюцца пагрэцца ў рыжы мох…” (“Сцішанасць, маўклівасць, адзінота…”,
58).
А наогул, як нам здаецца, адметнасцю
стылёвага почырку Леаніда Пранчака з’яўляецца ўменне выказвацца
задушэўна-проста, пранікнёна, роздумна і — падкрэслім яшчэ раз —
напеўна-мілагучна, паяднаўшы ў вершаваным радку музыку і пластыку. Калісьці
рускі пісьменнік А. Белы гаварыў, што, “набліжаючыся да музыкі, мастацкі твор
становіцца і глыбейшы, і шырэйшы” (9). Вершы Л.
Пранчака пра каханне наскрозь прасякнуты музыкай, у іх выяўляецца рух пачуцця,
дынаміка слова як эмацыйна-музыкальны лад паэтычнага светаўспрымання. Музыка,
лічыў А. Блок, папярэднічае ўсяму, яна — аснова свету. У Л. Пранчака многія
мелодыі кахання — гэта мелодыі сэрца, шчырай радасці альбо суму, тугі:
Неспадзяванае
расстанне,
Начы
праклятай тлум і стынь…
Сустрэча,
ростань і каханне.
Святлана,
свята і святлынь (10).
Ад грому неба
ўздрыганецца…
Песні паэта пра каханне — гэта лірыка яркай
пачуццёвасці, асаблівай задушэўнай танальнасці, вытанчанага моўна-паэтычнага
сінтаксісу. Нездарма яго любоўныя радкі лёгка леглі на нотны стан нашых
беларускіх кампазітараў, загучалі цудоўна, уражліва, пра што сведчаць такія
песні, як “Каханая” В. Іванова, “Каля Чырвонага касцёла” Л. Захлеўнага, “Паклонніца”
Э. Ханка, “Пяшчота” Зм. Яўтуховіча і інш. Л. Пранчак — сапраўдны майстар
песеннай тэкстуры, паэт, які выспеўвае слова, выгаворвае яго з гукавой
выразнасцю, прачула. На сённяшні дзень ён — аўтар ужо каля 300 тэкстаў песняў і
рамансаў. І асабліва багата сярод іх
твораў пра каханне. Каханне для паэта — “Біблія душы”: “Дзе б ні быў, — / У
любоў, / Як у Бога, я верыў” (11) (“Гр а з к
і восеньскі шлях…”). Тэма кахання ў яго
творчасці стала ўнутрана неабходнай і сапраўды скразной, пра што сведчаць і вершаваныя
публікацыі 90-х гг., напрыклад, у часопісе “Акно” (1994. № 2) і газеце “ЛіМ”
(1998. 5 чэрв.): вершы “Заўжды са мной…”, “Вакзал віруе…”, “Без цябе не жыву, а
сумую…”, “У гэтым горадзе чужым…” і інш. Падрыхтаваная да выдання і знаходзіцца
ў вытворчасці новая кніга паэта “Біблія для каханай”, якая адрасавана “ў першую
чаргу жанчынам — каханым і маці” (12). На
прыкладзе паэзіі Л. Пранчака пераконваешся: без кахання няма і не можа быць
паэта, без гэтага пачуцця ён проста не можа жыць і тварыць.
90-я гады ў творчасці Л. Пранчака (і гэта
агульная тэндэнцыя ўсёй сучаснай беларускай паэзіі) сталі часам уздыму
патрыятычна-нацыянальнай тэматыкі, сцвярджальна-пафаснага ўслаўлення
Беларусі-маці, яе мінулага і сучаснага, пазначаных адраджэнскімі памкненнямі. I
ў той жа час сёння ў лірыцы паэта загучалі драматычныя ноты, бо яму крыўдна і
балюча за лёс Беларусі. “Ды ўсё ж — тут мая Беларусь: /Радзіма, Галгофа,
Надзея” (13), — даводзіць ён (верш “Каханая, тут
не Парыж…”). Паэт напісаў шмат вершаў-песняў на тэму Беларусі, такіх, як
“Полацак”, “Няміга”, “Гародня”, “Чужацкія коні”, “Белая-белая Русь” і інш. 3
глыбокай сэнсавай напоўненасцю радка выказаны патрыятычныя пачуцці ў творы
“Беларусы Амерыкі” (яго паклаў на музыку Зм. Яўтуховіч):
Бо не маю нічога на свеце
Даражэй,
чым бацькоўскія гоні.
Беларусь
мая — зорка ў сусвеце,
Што
ніколі не згасне ў сутонні (14).
Эмігранцкія шчымлівыя перажыванні Л.
Пранчак добра перадаў і ў вершы “Вечная рана”, прысвечаным памяці Ігара Шчорса:
“І на самым краі акіяна, / Дзе світанне ружовіцца ледзь, — / Нам Айчына, як
вечная рана, — / Будзе ў сэрцах нясцерпна балець” (15).
Зрэшты, тэма лёсу эміграцыі стала ў паказе Л. Пранчака наватарскай, і тут
маюцца на ўвазе не толькі вершы паэта, але і кніга партрэтаў вядомых дзеячаў
літаратуры і культуры замежжа “Беларуская Амерыка”. Гэты зборнік склалі
шматлікія інтэрв’ю і перапіска з беларускімі эмігрантамі, а таксама цікавыя
дакументальныя матэрыялы. Кніга “Беларуская Амерыка” з першых, як кажуць,
вуснаў знаёміць нас з лёсам беларусаў, што апынуліся на чужыне. Л. Пранчак
піша: “Амерыканскія беларусы не згубіліся ў свеце, захавалі сваю адметнасць і
самавітасць, самаахвярна і цярпліва пранеслі па жыцці сваю беларускасць” (16). I далей зазначае: “Для мяне непрымальная роля
пракурора. Мне, пісьменніку, людзі цікавыя перш за ўсё самі па сабе як асобы, а
не як носьбіты пэўнай ідэалогіі…” (17).
“Беларуская Амерыка” шмат у чым дапаўняе наша ўяўленне пра даваеннае мінулае,
вайну і яе драматычныя старонкі, даносіць да нас споведзі пра зведанае,
выпакутаванае, перажытае нашымі суайчыннікамі. Гэтая кніга ўжо прынесла на
Беларусі немалую карысць і яшчэ паслужыць нам у спазнанні феномена беларускага
замежжа.
Уяўленне пра Л. Пранчака не будзе поўным,
калі не сказаць, што ён — дзіцячы паэт, аўтар тэкстаў шматлікіх песняў для
дзяцей (“Цік-так, ходзікі”, “Мышка”, “Ясная зараначка”, “Зубраня”, “Добрай
ночы” і інш.). Вельмі цікава, з непасрэднасцю апавядальніцкага голасу і проста
займальна напісаны яго зборнік для дзяцей “Дзяўчынка беларуска”(1993). Яго,
зрэшты, можна залічыць да лепшых кніжак сучаснай паэзіі для дзяцей. Імя Л. Пранчака
як дзіцячага паэта можна сустрэць у хрэстаматыях і чытанках па дзіцячай
літаратуры. Гэта вельмі сімпатычная з’ява, калі паэт умее пісаць для маленькіх
чытачоў, аддае ім часцінку сваёй душы і сэрца.
Паэтычнае слова
для Леаніда Пранчака — яго духоўная існасць, аснова адносінаў да жыцця і свету.
Слова і музыка — тыя два крылы, якія даюць паэту радасць бытавання на зямлі,
клічуць да новых творчых вышыняў.
-----------
1.
Сачанка Б. Я — гэта свет… // Універсітэт паэтычны. — Мн., 1971. — С. 153.
2.
Вёсны. — Мн., 1977. — С. 56.
3.
Флоренскнй П. У водоразделов мысли. — М., 1990. — С. 35.
4.
Вёсны. — С. 57.
5.
Пранчак Л. Першапутак. — Мн., 1988. — С. 56. Далей цытаты падаюцца па гэтым
выданні з пазначэннем старонкі ў дужках.
6.
Маладосць. 1989. № 4. С. 37.
7.
Лойка А. Паэзія і час. — Мн., 1981. — С. 144.
8.
Лагодны промень раніцы. — Мн., 1988. — С. 7.
9.
Белый А. Символизм. — М., 1910. — С. 174.
10.
Служба быту Беларусі. 1989. № 6. С. 6.
11.
Тамсама.
12.
Цыт. паводле анатацыі на кнігу вершаў Л. Пранчака “Біблія для каханай”.
13.
ЛіМ. 1998. 5 чэрв. С. 8.
14.
Пранчак Л. Беларусы Амэрыкі // Беларус. 1992. Снежань (№ 396). С. 2. Т
15.
Тамсама. — С. 6.
16.
Пранчак Л. Беларуская Амерыка. — Мн., 1994. — С. 14.
17.
Тамсама. — С. 15.
Алесь
Андруковіч
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz