ЎЎЎ Зьдзісьлява Бездань. Паўстанец 1863 году Эдзюсь Пячора ды Якуцкая вобласьць. Койданава. "Кальвіна". 2020.

    «№ 112. 30 красавіка 1863 г. — Рапарт прыстава 2 стану Быхаўскага пав. У. В. Францэсона магілёўскаму цывільнаму губэрнатару А. П. Беклямішаву аб здачы ў палон без бою паўстанцаў ля с. Кульшыцы Быхаўскага пав.

    В дополнение к рапорту моему от 30 апреля имею честь донести, что этого числа, то есть 30 апреля, до ста [* Лічба выразна заніжана - гл. наступны дак.] человек мятежников, находящихся в лесу Кульшицкого имения [* Кульшыцы.], добровольно сложили оружие и предались в руки правительства, при чем долгом считаю присовокупить, что в настоящее время во 2 стане Быховского уезда мятежники окончательно потеряли энергию и крестьяне забирают их без всякого сопротивления. Более положительные сведения буду иметь часть представить Вашему Превосходительству в скором времени, так как в минуту с получения сего отправляюсь для дальнейшего преследования разбившихся шаек. Независимо от сего доношу, что вместе с сим мною отправлено донесение в Чериковское уездное полицейское управление, как ближайшее к м. Пропойску [* Прапойск.], о назначении конвоя для сопровождения мятежников в Чериков. В настоящее же время учрежден над ними караул из временно-обязанных крестьян; оружие же, взятое у мятежников, находится в стане впредь до приведения в известность такового [* У хуткім часе Беклямішаў паведамляў віцебскаму губэрнатару тэлеграмай ад 04. 05. 1863: «Шайка Тапара зьнішчана. 150 паклалі зброю. Усе шайкі расьсейваюцца...» (НГАБ. - Ф. 1430. - Воп. 1. - Спр. 31164. - Арк. 99).].

    Становый пристав Францессон [* Тытулярны радца Уладзіслаў Вінцэнтавіч Францэсон (каталік) знаходзіўся на пасадзе прыстава 2 стану Быхаўскага пав. з 30. 03. 1846 (Памятная книжка Могилевской губергнии на 1864 год... - С. 94, 363).]

    НГАБ.-Ф. 2001. —Воп. 2. — Спр. 12.-Арк. 132-132 адв.-Рукапіс». /Паўстанне 1863-1864 гадоў у Віцебскай, Магілёўскай і Мінскай губэрнях. Дакументы і матэрыялы Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі. Мінск. 2014. С. 267./

    «№ 113. 2 траўня 1863 г. — Рапарт быхаўскага павятовага спраўніка Я. К. Буйвана магілёўскаму цывільнаму губэрнатару А. П. Беклямішаву аб дастаўленьні ў г. Быхаў 9 палонных паўстанцаў, роспуску большай часткі сельскіх варту сувязі з паражэньнем паўстаньня і аб знойдзеных пры дастаўленых паўстанцах рэчах.

    Вашему Превосходительству небезызвестно, что мятежнические шайки, соединившиеся в Кульшицких лесах [* Кульшыцы.], в том числе и горецкая, положили оружие и добровольно сдались в руки правительства, и, как показывают пленные девять человек, доставленные сейчас в г. Быхов, положил оружие и сдался главный начальник восстания в Могилевской губернии некто Топор [* Усе зьвесткі, якія фігуруюць у рас. афіцыйнай перапісцы, пра сьмерць Людвіка Звяждоўскага (паўстанцкая мянушка Тапор) альбо пра яго паланеньне ў красавіку 1863 г. зьяўляюцца памылковымі. Звяждоўскі яшчэ доўга ўдзельнічаў у паўстаньні і быў пакараны сьмерцю толькі ў лютым 1864 г. у Сандамірскім ваяв.]. Почему я распорядился снять усиленные из крестьян караулы, оставив лишь в главнейших сообщениях по несколько человек для наблюдения и преследования незахваченных еще мятежников. Распоряжение это я сделал более потому, чтобы напрасно далее не отвлекать крестьян от полевых работ для них и для помещиков.

    При этом долгом почитаю присовокупить, что по учинении обыска у представленных ныне в г. Быхов инсургентов, все они посажены в городовой острог, а послезавтра будут отправлены в г. Могилев, за исключением тех, которые судебным следователем будут признаны разбору полиции.

    Доставленные сего числа инсургенты следующие лица: помещики Климовицкого уезда Михайло Арцимович [* Міхал Арцімовіч (нар. каля 1841 г.) да паўстаньня валодаў маёнткам Ярошаўка і фальв. Буда Клімавіцкага пав. У паўстаньні 22. 04. 1863 сфарміраваў у Ярошаўцы невялікі атрад і 23. 04. 1863 накіраваўся ў маёнтак Гарбатка і м. Крычаў Чэрыкаўскага пав. Баючыся паланеньня сялянамі, ён пасьпеў пакінуць Гарбатку і 24. 04. 1863 злучыўся з атрадам Яна-Алаізія Жукоўскага, з якім затым і ўвайшоў у склад горацкага атрада. 30. 05. 1863 здаўся разам з усім атрадам у Кульчыцкіх лясах, пасьля чаго быў зьняволены ў г. Чэрыкаве. На сьледстве і судзе не выказаў раскаяньня і канфірмацыяй М. А. Крыжаноўскага ад 14. 05. 1863 прысуджаны да пазбаўленьня правоў стану, канфіскацыі маёмасьці і ссылкі на катаргу на заводах на 6 гадоў (НГАБ. - Ф. 319. - Воп. 1. - Спр.479. - Арк. 3 адв.; Ф. 1430. - Воп. 1. - Спр. 52163. - Арк. 206 адв.; Ф. 2001. - Воп. 2. - Спр. 123. - Арк. 10 адв. -11; Ф. 2001. - Воп. 2. - Спр. 171. -Арк. 30 адв. - 32, 39 адв.; Ф. 3256. - Воп. 2. - Спр. 14; Ф. 3257. - Воп. 2. - Спр. 2. - Арк. 1 адв.; Ф. 3366. - Воп. 1. - Спр. 5. - Арк. 1 адв., 13).] и Иосиф Болгарин [* Памешчык Юзаф Булгарын (нар. каля 1845 г.), які вучыўся ў Кіеўскім унівэрсытэце (яго бацька валодаў маёнткам Забялышын Клімавіцкага пав.), 23. 04. 1863 далучыўся да атрада Міхала Арцімовіча, з якім злучыўся з атрадам Яна-Алаізія Жукоўскага, затым з атрадам Людвіка Звяждоўскага. На судзе не выказаў раскаяньня і канфірмацыяй М. А. Крыжаноўскага ад 14. 05. 1863 прысуджаны да пазбаўленьня правоў стану, канфіскацыі маёмасьці і ссылкі на катаргу на заводах на 4 гады (НГАБ. - Ф. 319. - Воп. 1. - Спр. 479. - Арк.6; Ф. 1430. - Воп. 1. - Спр. 52163. - Арк. 206 адв.; Ф. 2003. - Воп.1. - Спр. 211; Ф. 2003. - Воп. 1. - Спр. 445. - Арк. 15; Ф. 3256. - Воп. 2. - Спр. 14; Ф. 3257. - Воп. 2. - Спр. 2. - Арк. 2 адв.).], бывшие студенты Московского университета Владислав Таурогинский [* Уладзіслаў Таўрагінскі пасьля паланеньня знаходзіўся пад сьледзтвам у Чэрыкаўскай сьледчай камісіі і пад судом у Магілёве. У траўні 1864 г. прызначаны да «адміністрацыйнага спагнаньня» і высланы ў Пермскую губ. (НГАБ. - Ф. 1416. - Воп. 4. - Спр. 11416. - Арк. 21; Ф. 1430. - Воп. 1. - Спр. 52163. - Арк. 200; Ф. 2514. - Воп. 1. - Спр. 2198. - Арк. 70 адв.; Ф. 2586. - Воп. 1. - Спр. 116. - Арк. 484 адв.; Ф. 3257. - Воп. 2. - Спр. 2. - Арк. 35; Ф. 3366. - Воп. 1. - Спр. 5. - Арк. 14).] и Адольф Бржезовский [* Адольф Бразоўскі пасьля паланеньня знаходзіўся пад сьледзтвам у Чэрыкаўскай сьледчай камісіі і пад судом у Магілёве. У траўні 1864 г. праз гарады Смаленск і Маскву высланы ў Казанскую губ. (НГАБ. - Ф. 2003. - Воп. 1. - Спр. 429; Ф. 2514. - Воп. 1. - Спр. 2198. - Арк. 66 адв.; Ф. 3257. - Воп. 2. - Спр. 2. - Арк. 3; Ф. 3366. - Воп. 1. - Спр. 5. - Арк. 13 адв.).], дворяне: Могилевского уезда Эдуард Печоро [* Дваранін і губэрнскі сакратар Эдвард Пячора да паўстаньня валодаў зямлёй у вак. Пячары Магілёўскага пав. і служыў чыноўнікам у Магілёўскай будаўнічай і дарожнай камісіі. Пасьля паланеньня знаходзіўся пад сьледзтвам у Чэрыкаўскай сьледчай камісіі і пад судом у Магілёве. Канфірмацыяй А. Л. Патапава прысуджаны да пазбаўленьня правоў стану, канфіскацыі маёмасьці і, верагодна, ссылкі (НГАБ. - Ф. 1416. - Воп. 4. - Спр. 11416. - Арк. 182 адв.; Ф. 2001. - Воп. 2. - Спр. 123. – Арк. 6 адв.; Ф. 2001. - Воп. 3. - Спр. 23. - Арк. 2; Ф. 2003. - Воп. 1. - Спр. 276. - Арк. 12-13 адв.; Ф. 2003. - Воп. 2. - Спр. 90; Ф. 3257. - Воп. 2. - Спр. 2. - Арк. 29; Ф. 3366. - Воп. 1. - Спр. 5. - Арк. 14).], Чериковского уезда Януш Коссаковский [* Дваранін Вількамірскага пав. Януш Касакоўскі пасьля паланеньня знаходзіўся пад сьледзтвам у Чэрыкаўскай сьледчай камісіі і пад судом у Магілёве. У жніўні 1864 г. прысуджаны да пазбаўленьня правоў стану, канфіскацыі маёмасьці і ссылкі на катаргу на заводах на 4 гады. 28. 08. 1864 адпраўлены па этапах на месца ссылкі (НГАБ. - Ф. 319. - Воп. 1. - Спр. 479. - Арк. 16; Ф. 534. - Воп. 1. - Спр. 14. – Арк. 4 адв.; Ф. 1430. - Воп. 1. - Спр. 52163. - Арк 374 адв.; Ф. 3256. - Воп. 2. - Спр. 50. – Арк. 10-12 адв., 15; Ф. 3257. - Воп. 2. - Спр. 2. –Арк. 19; Ф. 3366. - Воп. 1. - Спр. 5. - Арк. 6 адв.).], Оршанского уезда Бонифаций Миткевич [* Дваранін Магілёўскай губ. Браніслаў Міткевіч (нар. каля 1846 г.) да паўстаньня вучыўся ў Горы-Горацкім сельгасінстытуце. Паводле пастановы сьледчай камісіі прызначаны ў красавіку 1864 г. да «адміністрацыйнага спагнаньня» і сасланы на жыхарства ў Казанскую губ. З 21. 06. 1864 знаходзіўся ў г. Царавакакшайску Казанскай губ., дзе атрымліваў 6 руб. на месяц (НГАБ. - Ф. 1430. - Воп. 1. - Спр. 52163. – Арк. 196; Ф.2514. - Воп. 1. - Спр. 2198. –Арк. 68 адв.; Ф. 2586. - Воп. 1. - Спр. 116. - Арк. 495; Павлов В. А. “Польская политическая ссылка... Приложение. - С. 69-70).], Лепельского уезда Иван Шелепень [* Дваранін Віцебскай губ. Ян Шалепень (Шылепін) (нар. каля 1837 г.) да паўстаньня вучыўся ў Горы-Горацкім сельгасінстытуце. Пасьля разгляду сьледчай справы прызначаны ў красавіку 1864 г. да «адміністрацыйнага спагнаньня» і сасланы на жыхарства ў Казанскую губ. Там з 07. 07. 1864 знаходзіўся пад наглядам у г. Ядрыне (НГАБ. - Ф, 1430. - Воп. 1. - Спр. 52163. – Арк. 196; Ф. 2514. - Воп. 1. - Спр. 2198. – Арк. 71; Ф. 2586. - Воп. 1. - Спр. 116. – Арк. 500; Павлов В. А. Польская политическая ссылка... Приложение. - С. 118).] и крестьянин Чаусовского уезда имения помещика Ходасевича Астап Прохоров [* Дадатковыя зьвесткі пра асобу невядомыя.]. При них никакого оружия не взято. Денег у 8 человек найдено 92 руб[лей] 62 коп[ейки] и пять лошадей, из коих две я оставил приставу 1 стана Загоровскому, а три доставлены в г. Быхов и розданы разным лицам под расписки впредь до распоряжения начальства.

    Рапорт Блахина [* Рагачоўскага павятовага спраўніка У. М. Блахіна.] о том, что он сего числа с ротою Смоленского полка был в Новом Быхове и, получив сведение о сложении мятежниками оружия, возвратился в свой уезд, при сем прилагается [* Зьлева на палях дак. маецца ўласнаручны допіс спраўніка Буйвана: «Не могу не выразить Вашему Превосходительству моей душевной радости, что окончательное поражение мятежников произошло в Быховском уезде».].

    Уездный исправник Буйван [* Калескі асэсар Ян Казіміравіч Буйван (каталік) знаходзіўся на пасадзе быхаўскага павятовага спраўніка з 12. 03. 1863 (Памятная книжка Могилевской губернии на 1864 год... - С. 94, 279).]

    НГАБ. - Ф. 2001. - Воп. 2. - Спр. 12. - Арк. 157-158 адв. - Рукапіс».

    /Паўстанне 1863-1864 гадоў у Віцебскай, Магілёўскай і Мінскай губэрнях. Дакументы і матэрыялы Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі. Мінск. 2014. С. 267-269./

    Эдвард (Эдуард), сын Александра, Печеро (Пячора, Печора, Pieczera) - из дворян Могилевской губернии Российской империи.

    «Владел землей в окол. Печары Могилевского уезда, служил чиновником в Могилевской строительной и дорожной комиссии, губернский секретарь. Входил в состав горецкого повстанческого отряда под командованием Людвика Звеждовского, арестован и заключен в тюрьму в г. Черикове». /Матвейчык Д.  Удзельнікі паўстання 1863-1864 гадоў. Біяграфічны слоўнік. (Паводле матэрыялаў Нацыянальнага Гістарычнага Архіва Беларусі). Мінск. 2016. С. 466./

    «Находился под следствием в Чериковской следственной комиссии, затем под судом в Могилевской военно-следственной комиссии. Конфирмацией А. Потапова присужден (31 октября 1864 г.) к лишению прав состояния и конфискации имущества. 13 октября 1864 г. Витебское губернское правление выдало постановление на поиск имущества по Витебской губернии для конфискации. Имущество конфисковано» /Матвейчык Д.  Удзельнікі паўстання 1863-1864 гадоў. Біяграфічны слоўнік. (Паводле матэрыялаў Нацыянальнага Гістарычнага Архіва Беларусі). Мінск. 2016. С. 466./ За участие в «мятеже» был осужден на «6 лет каторги и сослан в  Сибирь». /Цытовіч С.  1863 год у Горы-Горках быўш. Магілеўскай губ. (падзеі паўстаньня). // Запіскі аддзелу гуманітарных навук. Кн. 8. Працы клясы гісторыі. Т. ІІІ. Менск. 1929. С. 329./

    Эдуард Печеро из Иркутского округа Иркутской губернии, находясь под гласным надзором полиции, получал разрешение на отлучку в Олекминский округ Якутской области в «1878 году». /Казарян П. Л.  Олекминская политическая ссылка 1826-1917 гг. Якутск. 1995. С. 205./, на временную отлучку из Иркутской губернии в Якутскую область в «1878-1879 годах». /Казарян П. Л.  Численность и состав участников польского восстания 1863-1864 гг. в якутской ссылке. Якутск. 1999. С. 39./

    Литература:

*    Цытовіч С.  1863 год у Горы-Горках быўш. Магілеўскай губ. (падзеі паўстаньня). // Запіскі аддзелу гуманітарных навук. Кн. 8. Працы клясы гісторыі. Т. ІІІ. Менск. 1929. С. С. 265, 329.

*    Цытовіч С. Г.  1863 год у Горы-Горках быўш. Магілеўскай губ. Падзеі паўстаньня. Адбітак з Прац Клясы Гісторыі Беларускае Акадэміі Навук, т. ІІІ. Менск. 1929. Менск. 1929. С. 49, 113.

*    Казарян П. Л.  Олекминская политическая ссылка 1826-1917 гг. Якутск. 1995. С. 205, 473.

*    Казарян П. Л.  Олекминская политическая ссылка 1826-1917 гг. 2-е изд. Якутск. 1996. С. 205, 473.

*    Казарян П. Л.  Якутия в системе политической ссылке России 1826-1917 гг. Якутск. 1998. С. 417, 466.

*    Казарян П. Л.  Численность и состав участников польского восстания 1863-1864 гг. в якутской ссылке. Якутск. 1999. С. 39.

*    Пячора Эдвард. // Паўстанне 1863-1864 гадоў у Віцебскай, Магілёўскай і Мінскай губэрнях. Дакументы і матэрыялы Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі. Мінск. 2014. С. 268-269, 485.

*    Пячора Эдвард. // Матвейчык Д.  Удзельнікі паўстання 1863-1864 гадоў. Біяграфічны слоўнік. (Паводле матэрыялаў Нацыянальнага Гістарычнага Архіва Беларусі). Мінск. 2016. С. 466.

    Здислава Бездань,

    Койданава