Стафан-Яраслаў, сын Вінцэнта, Казлоўскі –
нар. 21 сьнежня 1944 г. ў в. Талюшаны, у цяперашнім Астравецкім раёне
Гарадзенскай вобласьці Рэспублікі Беларусь, на беларуска-літоўскім памежжы.
У лістах з мястэчка Сеймчан Магаданскай вобласьці
Стафан Казлоўскі пісаў у Якуцк беларускаму пісьменьніку Івану Антонавічу
Ласкову: “Я сам да літаратуры не маю асаблівага дачыненьня, бо толькі зьбіраю «чужую
мудрасьць» - эвенскі і цыганскі фальклор, эвенскую выяўленчую народная творчасьць,
увогуле - краязнаўца. [...] Вядома, няблага ведаю гісторыю Калымы, ведаў Васіля
Лебедзева з Якуцка (быў такі эвенскі паэт), ведаў Сямёна Мікалаевіча Курылава,
юкагірскага пісьменьніка. Але шмат цікавей пазнаёміцца з паэтам-беларусам з
Якуціі. Толькі, нажаль, не ведаю, ці цікавяць настолькі ж і Вас паўночныя
беларусы? Зараз я зьбіраюся прайсьці невялічкім адцінкам шляху свайго земляка
І. Д. Чэрскага - ад Сеймчана да Зыранкі і Сярэднякалымску (па заданьню “Вокруг
света”, павінен напісаць нарыс пра сёньняшнім і мінулым юкагіраў Верхняй Калымы.
Наогул то працую мастаком афарміцелем. [...] Я нарадзіўся пад Вільняй
[Вільнюсам], у Астравецкім раёне (былым Сьвірскім). Уся радня амаль загінула ў часе
вайны, хто на фронце, хто дома, з голаду або немцы забілі. З вялікай сям’і засталося
чацьвёра. [6. VIII. 1986.]
“На Поўначы я з 1968 году, да гэтага жыў у
Растоўскай вобласьці, працаваў у шахце. З Беларусі выехаў у 1962 г., ды і да
гэтага больш жыл у Вільні. Бацька ў мяне быў чальцом КПЗБ, сядзеў у Картуз Бярозе,
потым загінуў на фронце (у 1945 г.). Маці памерла ў 1946 годзе. У мяне
засталіся толькі сёстры і брат, усе яны жывуць на Літве. На Колыме я рабіў
спачатку ў капальні волава ля Амсукчана, нават рабіў трохі на знакамітым зараз
“Дукаце”, потым - загадчыкам Чырвонай ярангі на Кедоне. Там пазнаёміўся з
эвенамі, пасябраваў з імі і, як кажуць, страціў там сэрца і супакой. Толькі не
ад каханьня, а ад замілаваньня горнай прыродай і “горцамі Поўначы” - эвенамі,
іх мастацтвам, жыцьцём... (Нажаль, назіраў за іх “цывілізацыяй”, а дакладней -
падзеньнем). Зараз працую мастаком-афарміцелем, ды не таму, што вельмі
падабацца, а проста са здароўем пагоршала, ды і дзеці ў такім узросьце, што
трэба бацькоўскае вока (бо Калыма, - гэта Калыма...). На радзіму езьдзім раз у
тры гады. Але сувязь з Беларусьсю трымаем – выпісваем літаратуру, пэрыёдыку.
Зараз тут жыве цікавая сям’я – Малахоўскія з Мядзела. За ўсё жыцьцё першы раз
бачу такіх людзей – яны пастаянна гавораць на роднай мове, нават дзеці у іх,
хоць і нарадзіліся тут, гавораць толькі па беларуску. З імі і мы хоць
пагутарым, папяём як зьбяромся. Нажаль яны ў сакавіку ад’яжджаюць у Мядзел. Я
свае запісы трохі друкаваў у Беларусі, трохі - на польскай і літоўскай - у Вільні.
За Вашу прапанову наконт “Палярнай звезды” - вялікі дзякуй! Спрабую штосьці
падрыхтаваць, калі атрымаецца. Але я вельмі блага пішу, таму і саромлюся
дасылаць. Відавочна бяруць у друк таму што матэрыял цікавы трапляецца? Звычайна
ілюстраваў свае артыкулы і казкі фотаздымкамі, слайдамі або малюнкамі. Можа
цікава будзе якуцкім чытачам аб эвенскім срэбраным поясе? Гэта пояс з гравіраванымі
бляхамі якуцкай работы, зроблены ў 1867 г. (!) з “польскага” срэбра. Яго эвены
падаравалі нейкаму беларускаму ссыльнаму на Калыме (у 1870-х гадах), а той
прывёз яго ў Вільню. Мне ж яго падарыў стары адзін пасьля лекцыі ў рэдакцыі
“Чэрвонэго Штандара” у Вільні, дзе я апавядаў аб Калыме і эвенах. Гэта неблага
адлюстроўвае сувязь часоў і лёсу паасобных людзей, народаў. Іван Антонавіч, Вы
ж з Магілёва родам? Я там вучыўся цэлых 3 месяцы ў машынабудаўнічым інстытуце,
але кінуў, бо не мог жыць за 26 р. стыпэндыі, а на работу ніхто не хацеў браць,
бо малы і дохлы быў (ды і ўзрост - 16 гадоў). А людзі мне спадабаліся... [10. ХI. 1986.]
“Праўда жыцьцё ў Вас склалася шчасьлівей за
маё, але мне няма каго вініць, бо магло і горш скласьціся, каб не было маёй
сястры - Веранікі Вікенцьеўны. Хоць я і не атрымаў вышэйшай адукацыі, але яна і
бабуля мяне навучылі паважаць людзей, сябе... любіць прыроду, прыгажосьць
роднай мовы і ўвогуле усяму лепшаму.[...] Сам думаў нібы з мастацтва хлеб ёсьці
не будзеш... - ну а потым было позна вучыцца, быў у мяне пэрыяд расчараваньня
сабой і ўсім жыцьцём. Нават спрабаваў сьпіцца, але “не атрымалася”. Ну а потым,
калі я ўжо кінуў нават марыць аб навуцы - сустрэліся мне эвены са сваім
мастацтвам, звычаямі і мне зноў стала цікава жыць. Проста жыць, працуючы на любой
пасадзе, робячы любую работу, але задавальненьне ад тых жа кніг альбо ад якой
ні якой творчай дзейнасьці. Жонка мяне разумее - і гэта ўжо добра. [...] Яна ж
інжынэр-тэхноляг па мэталяапрацоўцы, а ў Сеймчане - дзіцячы бібліятэкар... [2. ІІІ. 1987.]
“Адразу ж скажу, чаму я зацікавіўся
эвенамі, а не ульчамі. Прайсьці міма мастацтва маньчжурскіх народаў Прыамур’я
немагчыма, вядома. Вось міма яго і не прыходзяць, нават засьмецілі і сьцяжынкі
натапталі, сама горш, што мелі з “турысцкай” павагай да саміх стваральнікаў гэтых
цудоўных арнамэнтаў, паданьняў, казак, усё гэта зьбіралася ў той час асабліва, дзеля
дэкарацый, альбо каб падкрэсьліць экзотыку. Толькі некалькі чалавек можна
назваць, што сапраўды з навуковай дабрадушнасьцю дасьледавалі мастацтва,
фальклёр, гісторыю народаў Прыамур’я і Прымор’я. Вялікшыя і цудоўныя з іх -
Акладнікаў А. П. Мне давялося з ім пазнаёміцца, але я ўжо быў “закаханы” ў
эвенаў і не пагадзіўся з прапановай ісьці працаваць лябарантам да Аляксея Паўлавіча.
Тут, праўда, былі і матэрыяльныя матывы. Яшчэ перашкодзіла заняцца ульчамі і тое,
што радня маёй жонкі занадта фанабэрыстая ў той час была, ды я ўжо працаваў у
“Чырвонай яранзе” сярод эвенаў Каданскіх гор. Мая Эльвіра Паўлаўна з Дечулі
(Дясілі - паплечнік у баю), яны па паданьню, у складзе 300 чалавек не
скарыўшыся перад манголамі Чынгіса пакінулі горад Лаха-сусу, на лодках і плытах
сплавіліся “да мяжы зямель”. І сапраўды, на Тырскім уцёсе стаяў межавы
джурджурскі знак і храм. Знак яшчэ зьберагаўся да прыходу банд Хабарава, якія і
скінулі яго ў Амур. Апошнія дасьледаваньні антраполягаў, як ні дзіўна, пацьвярджаюць
словы гэтага паданьня - ульчы на многіх паказальніках (храналягічныя дасьледаваньні),
стаяць асобна ад блізкіх суседзяў і нават, амаль аднолькавых з імі па культуры і
мове, нанайцаў, набліжаючыся да паўднёвых народаў. А горад Лаха і зараз існуе ў
Маньчжурыі. Прыстаўка “сусу” азначае – “пакінуты горад”, “мёртвы”. Пра эвенаў
жа амаль нічога не пісалася, а мне яны неяк адкрыліся, хоць гэта людзі вельмі
замкнёныя ў сабе. Як ні дзіўна, я ў іх характары знайшоў шмат агульнага з
характарамі людзей нашай роднай мясцовасьці. А потым горныя эвены Калымы яшчэ
карысталіся нацыянальным касьцюмамі у звычайным, штодзённым побыце, зьберагалі
шмат з народных традыцый, рамёстваў. Я не ведаю, як назваць такія зьявы, калі
настаўнікаў-нанайцаў, заслужаных настаўнікаў РСФСР, абражаюць некалькі хамаў, а
з натоўпу хоць хто слова сказаў у абарону гэтых пажылых людзей (хоць былі там і
інтэлігенты і, нават, міліцыянэр), калі заўсёды нанаец вінаваты ў спрэчнай сытуацыі,
калі эвена зьбіваюць за тое, што ён не рускі (і “не знаходзяцца” вінаваўцы),
вядома, гэта не расізм, гэта зьява ці не горшая за яго - Ленін гэта адзначаў як
вялікадзяржаўны шавінізм, чарнасоценны нацыяналізм... У мяне гэта такую абразу
выклікае, ледзь не большую чым “клясычны” расізм. Той хоць без фарысэйства
дэкляруе: так “Мы” самыя лепшыя, а ўсе астатнія – ледзь-ледзь не малпы. А
нацыяналізм якутаў выпрацаваўся як сродак самаабароны, відавочна. Я ненавіджу
расізм, шавінізм і нацыяналізм у любой форме, бо ў жыцьці нагледзеўся і пачуўся
ўсяго (з усіх бакоў). Жыў і з цыганамі, і з габрэямі, літвінамі, стараверамі. І
ні перад кім не прыкідваўся, заўсёды казаў, я “просты чалавек з-пад Вільні”,
але з дзяцінства мяне прызвычаілі паважаць чужыя мовы і звычаі... У Якуціі ідзе
своеасаблівае фармаваньне грамадзтва, не такое, як у нашай вобласьці. У нас
большасьць абсалютная - прыежджыя, эвены і каракі, юкагіры - згубіліся сярод
іх, папраўдзе сказаць - згубілі сябе. Мы іх упарта рыхтуем у тайгу, толькі - у
тайгу. А яму не хочацца туды, жыць ён і не умее нічога ў горадзе. Ягоны склад
не дазволіць яму вытрымаюць канкурэнцыю, у тайзе - ён таксама ці ледзь не горш за
рускага, бо выхаваны ў гарадзкім інтэрнаце. Ад гэтага і нейкі маральны падман.
А да таго – яшчэ гэтае “развелось их тут, шкурами провоняли все” на кожным кроку чуюць
абарыгены. З гэтага і праблема - 45% эвенаў Калымы - адзінокія (!), а з гэтага
заняпад аленегадоўлі, заняпад нацыянальнай (ды і агульнай) культуры... Гэта
праблема, аб якой больш гавораць, а для рашэньня якой амаль нічога не робіцца.
А робіцца - дык з пункту “хто ж аленяў пасьці будзе?!” Калі ж эвены заікаюцца
пра чыста свае спэцыфічныя праблемы (мова, сям’я) - ім адказваюць - вы ж
па-руску добра гаворыце? Ці ж не ўсё роўна на якой мове размаўляць? Добра, што
не я адзін зараз так кажу. Аказваецца, гэта праблема ўсесаюзная. [...] Ці няма
ў Якуцку пласцінак з запісамі народнай якуцкай музыкі і аланхо. Усюды шукаю, ды
не дастану. Калі ёсьць - напішу ў гэты магазін. [12.
V. 1987.]
“Думаю, што паўгода папрацую мастаком на
ўмовах “свабоды”, бо іначай я ніколі на змагу скончыць свой матэрыял аб
юкагірах, ды і ўвогуе што-небудзь людскае зрабіць. [...] Хачу вясной праехаць
па Калыме да Зыранкі і падабраць трохі матэрыял аб Чэрскім (ён мой блізкі
зямляк), а па-другое - ёсць у нас настаўніца Я. Дуглас, юкагірка, нашчадак
пляменьніка Черского. Таксама цікавая лінія. Цікава зьвязаны такія адлеглыя
краіны як Віленшчына і Калыма...[12. I. 1988.]
“Жыды - гэта афіцыйная назва яўрэяў у нашым
краі. Я з вялікай павагай стаўлюся да гэтага народа. Нажаль, да свайго народу я
адношуся як да дурной, хворай, закаханай у жорсткага п'янчугу, маткі - люблю, шкадую,
марна стараючыся дапамагчы і... не маю асаблівай павагі. А сэрца баліць,
крыўдна, злосьць бярэ... Іншыя шукаюць вінаватых. Аб’ектыўныя яны вядома ёсьць.
Але ў малога сына няма сілы, магчымасьці забіць п’янчужку, няма спосабу
вызваліць ад закаханага асляпленьня [...] Ведаю ўсе мовы свайго раёну - мясцовую
рускую, мясцовую польскую, трохі літоўскую, жыдоўскую...[21. ХІІ. 1990.]
“Памёр мой апошні родзіч - удзельнік ІІ сусьветныя
войны. Жыў ён у рэспубліцы Вануату (Н. Гебрыды). Аб ім цудоўна напісана ў кнізе
Януша Вальневіча “Чорный
архипелаг”.
Мацей Бахенскі быў капітанам на “Громе”, які затануў пры падзеях апісаных В.
Пікулем у “Рэквіеме каравану PQ- 17”. Было яму 75 гадоў... [4. IV. 1991.]
Літаратура:
* 4432 Хвалько: Чукоц. казка. / Запісаў і
апрац. С. Казлоўскі; Мал. К. Куксо || Вясёлка. – 1981. - № 12; 4437 Зімовыя
футэркі; Чукачан: Эвен. казкі / Запісаў, апрац. і іл. С. Казлоўскі || Вясёлка.
– 1977. - № 1. – С. 10-11. // Мастацкая літаратура народаў СССР у перакладзе на
беларускую мову, 1976-1991 гг. Паказальнік літаратуры. Скл.: Лідзія
Канстанцінаўна Фарасцяная, Лідзія Канстанцінаўна Цітова. Мінск. 1997. С. 149,
150, 167, 181, 185.
* Баркоўскі А. Папулязатар эвенскай літаратуры. Запісы
эвенскага фальклору з’явіліся на Беларусі дзякуючы намаганням Сцяпана Казлоўскага.
// Голас Радзімы. Мінск. № 47. 24 лістапада 1999. С. 6.
*
[А. Баркоўскі.] Эвенская литература в Беларуси. Записал
и обработал С. Козловский. Перевод с белорусского Виктории Петрушкиной. //
Кыым. Дьокуускай. № 19. Ыам ыйын 23 к. 2000. С. 3.
* Петрык І. Мастак з народа. // Астравецкая праўда. Астравец. № 62. 12 жніўня 2000. С. 3.
* Урбановіч І. “У галоўным усе людзі аднолькавыя”. // Астравецкая праўда. Астравец. № 32. 19 сакавіка 2003. С. 2.
* Калтан Т. Таленты – побач. // Астравецкая праўда. Астравец. № 42. 14 красавіка 2004. С. 3.
* Гіль М. Жыццё і лёс мастака з-пад Кямелішак. // Барвы. Літаратурна-культаралагічны часопіс. № 2. Паставы. 2004. С. 29-33.
* Казлоўскі Сцяпан. [Нарадзіліся на Астравеччыне.] //Памяць. Астравецкі раён. Мінск. 2004. С. 453-454.
* Місевіч В. Сустрэча з рамантыкам з Талюшанаў. // Астравецкая праўда. Астравец. № 15-16. 5 лютага 2005. С. 2.
*
Козловский С. Избранные работы по
эвенам и другим народам Севера. Койданава. 2010. 42 л.
* Целеш Л. Ад Беларусі да Калымы: вандроўнік Стэфан
Казлоўскі. // Новы Час. Мінск. № 13 (334). 5 красавіка 2013. С. 15.
* Целеш Л. Багацці Стэфана Казлоўскага. // Літаратура і
мастацтва. Газета творчай інтэлігенцыі Беларусі. Мінск. № 32 (4730). 16 жніўня 2013. С. 14.
* Целеш Л. Рамантык і этнограф з Астравеччыны. Стэфан
Казлоўскі сябраваў з Максімам Танкам, жыў на Калыме, вывучаў жыццё эвенаў,
пісаў пра іх і прывёз з Крайняй Поўначы шмат цікавых рэчаў. // Голас Радзімы.
Газета з Беларусі. Мінск. NO. 13 (3373). 3 красавіка 2014. С. 1, 3.
Эвэньня Лямутка,
Койданава
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz