Гляпіра Макараўна Васілевіч нарадзілася 16 [14, 15]
(29) сакавіка 1895 года ў вёсцы Несьцераўшчына Тумілавічаскай воласьці Барысаўскага вуезду
Менскай губэрні Расейскай імпэрыі [цяпер
вёска Несьцераўшчына знаходзіцца ў Тумілавіцкім с/с Докшыцкага р-на Віцебскай
вобл. Рэспублікі Беларусь], што адзначана ў яе
Працоўнай кніжцы, якая была выдадзеная ў 1919 г., калі Гляша працавала на
паштамце ў Петраградзе. Але потым яна пазначала сама ў сваіх
уласнажыцьцяпісах ды асабістых лістках па ўліку кадраў, што нарадзілася ў
Ленінградзе (Пецярбурзе), куды сям’я пераехала, мабыць, неўзабаве пасьля
нараджэньня Гляпіры.
У
Пецярбурзе бацька працаваў на заводзе, маці подрабляла хатняй краўчыхай, але
дачку аддалі дачку ў Пятроўскую жаночую гімназію ў Санкт-Пецярбургзе, дзе ёй
была прызначаная грамадзкая стыпэндыя.
Ад
14-ці гадоў Гляпіра давала прыватныя ўрокі, а пасьля заканчэньня гімназіі ў
1913 г. уладкавалася на сталую службу ў казначэйства паштамта, дзе да 1920 г.
працавала ў аддзеле замежнай пошты, бо мела добрыя веды трох замежных моў -
нямецкай, пранцузскай ды ангельскай.
Пасьля сьмерці бацькі ды старэйшага брата
Мікалая ў 1917 г. 22-х гадовая Гляпіра ў найцяжкі час рэвалюцыі і грамадзянскай
вайны, голаду і разрухі застаёцца адзінай падмогай для маці.
Напачатку 20-х гг. жыцьцё ў Петраградзе
пачынае патроху наладжвацца, ізноў адкрываюцца вышэйшыя навучальныя ўстановы.
Яна пакідае паштамт і пачынае працаваць ў сярэдняй школе настаўнікам геаграфіі
і геалёгіі. У кастрычніку 1921 г., не пакідаючы працы ў школе, яна паступае ў
Геаграфічны інстытут на этнаграфічны факультэт, які быў створаны прафэсарам Хаімам-Лейбам Штэрнбергам.
Студэнты вывучалі ўводзіны ў этнаграфію,
гісторыю этнаграфіі, палеаэтнаграфію, этнаграфію палярных народаў, агульнае
краіназнаўства, матэрыяльную культуру народаў СССР, этнаграфію ўсходніх славян,
эвалюцыю сацыяльнай культуры, гісторыю рэлігіі, фальклёр, параўнальную міталёгію,
эвалюцыю мастацтва, гісторыю старажытнай філязофіі, антрапалёгію, гісторыю
рускай культуры. Будучыя этнографы вывучалі асновы прыродазнаўства, батанікі,
заалёгіі, анатоміі і фізіялёгіі чалавека, геалёгіі і глебазнаўства, тапаграфіі,
мэтэаралёгіі. Іх навучалі крэсьленьню, маляваньню, мапаграфаваньню ды
фатаграфаваньню. Заняткі па палявой этнаграфіі праводзіліся ў летнія вакацыі на
станцыі ў Паўлаўску. Акрамя таго, практыку студэнты праходзілі таксама ў Музэі
антрапалёгіі і этнаграфіі ды Этнаграфічным аддзеле Рускага музэя, дзе яны
авалодвалі асновамі музэязнаўства.
Далейшае практычнае навучаньне праходзіла ў
экспэдыцыйных умовах - для кожнага студэнта на старэйшых курсах быў абавязковы
удзел у адной або дзьвюх экспэдыцыйных паездках. Практыку арганізоўвалі такім
чынам, каб студэнты знаходзіліся ў “полі” не меней трох або чатырох месяцаў і
выконвалі не проста навучальныя заданьні, але і вялі навукова-дасьледчую працу,
а па вяртаньні рабілі справаздачу пра сабраныя матэрыялы. Студэнтка Васілевіч
ужо пасьля 2-го курсу была аформленая навуковай супрацоўніцай Мезенска-Пячорскага
дасьледчага этнаграфічнага атрада Паўночнай навукова-прамысловай экспэдыцыі
ВСНГ, на базе якой пазьней вырас Арктычны інстытут, на тэрмін з ліпеня 1923 г.
па студзень 1924 г. Маршрут экспэдыцыі праходзіў “праз Архангельск на нізавую
Пячору, Ціманскую, Вяліказямельскую тундры, праз Пячорскую ды Мезенскую Піжмы
на р. Мезень ды зваротна”. Васілевіч накіроўвалася “для этнаграфічных і
эканамічных абследаванняў самаедаў і рускага насельніцтва”.
Раён дасьледаваньняў быў абраны не
выпадкова. Тут, у нізоўях рэкаў Пячоры і Мезені, адбываўся актыўны ўзаемаўплыў
ненцаў ды рускіх, у выніку якога зьмяшанае аселае насельніцтва займалася
аднатыпнай гаспадарчай дзейнасьцю, галоўным кірункам якой было рыбалоўства. Васілевіч
быў даручаны збор матэрыялаў па рыбалоўстве. Вярнуўшыся, яна прадставіла ў
інстытут справаздачу на 36 старонках, а таксама артыкул “Рыбалоўства на нізоўях
Пячоры”, які ня быў апублікаваны.
У наступным, 1924 г. пасьля заканчэньня ўжо
трэцяга курсу Гляпіра паехала ў экспэдыцыю ў Вяцкую губэрню, дзе працавала па
тэме “Жыльлё і пабудовы ды іхняя арнамэнтоўка”. Сабраныя і апрацаваныя ёю
матэрыялы былі здадзеныя затым у Дзяржаўную акадэмію гісторыі матэрыяльнай
культуры.
Факультэт Штэрнберга, у адпаведнасьці з
патрабаваньнямі часу рыхтаваў таксама адмыслоўцаў, якія маглі б вырашаць
практычныя задачы па аказаньні дапамогі нацыянальным раёнам. Створаны ў 1925 г.
адмысловы ўрадавы орган - Камітэт садзейнічаньня народнасьцям паўночных ускраін
(Камітэт Поўначы), на які было ўскладзена ажыцьцяўленьне мерапрыемстваў па
эканамічным і культурным разьвіцьці малых народаў Поўначы, адразу стаў
прыцягваць для сваёй працы выпускнікоў этнаграфічнага факультэта. Гляпіра Васілевіч,
у сакавіку 1925 г. атрымала пасьведчаньне пра заканчэньне інстытута, і ужо
ўлетку выяжджае ў камандзіроўку па накірунку ад Ленінградзкага аддзяленьня
Камітэта. Ёй было даручана правядзеньне працы сярод тунгускага насельніцтва Сыбіры.
Заданьне Камітэта Поўначы мела мэтай агульнае абсьледаваньне эвенкаў, з высьвятленьнем
становішча на месцах, усталяваньне кантактаў, а таксама збор этнаграфічных і
лінгвістычных матэрыялаў.
У
выдадзеным ёй пасьведчаньні паказвалася камандзіроўка ў Іркуцкую ды Енісейскую
губэрні, а просьба пра садзейнічаньне адрасавалася адначасова ў Іркуцкі і
Краснаярскі камітэты Поўначы. Васілевіч спыняе свой выбар на вярхоўях ракі Лены
ў раёне Вусьць-Кута Іркуцкай губэрні. Аднак ні ў Ленінградзе, дзе яна старанна
рыхтавалася да экспэдыцыі, ні ў Іркуцку, куды атрымалася дабрацца цягніком да
сярэдзіны ліпеня, ні нават у мясцовым, Вусьць-Куцкім валасным выканкаме ніякіх
дадзеных па статыстыцы і расьсяленьню тунгусаў знойдзена не было. Адзіныя зьвесткі,
якія ёй атрымалася дастаць ва Вусьць-Куце, былі, па яе словах, “чыста
распытывальнага характару”. Па іх вынікала, што эвенкі, якія качавалі тут па
прытоках Лены яшчэ гадоў 20 таму назад, зараз адціснуты на Ніжнюю Тунгуску і
меркавана павінны знаходзіцца там у раёне яе левага прытоку ракі Непы. Тады Васілевіч
зьменьвае маршрут і, каб патрапіць у патрэбны раён, наймае спачатку лодку, на
якой паднімаецца ўгару па Лене да сяла Маркава, і адтуль з праваднікамі вершкі
на канях сыходзіць у тайгу на паўночны захад, дзе праз тыдзень сустракае
тунгускія стойбішчы. Гэтая экспэдыцыя працягвалася каля чатырох месяцаў, з якіх
тры было праведзена ў вандроўках з тунгусамі. Усё гэта неўзабаве будзе
апрацаванае і прадстаўленае ў першых яе навуковых публікацыях 1926-1930 гг.
У канцы лістапада Г. М. Васілевіч вяртаецца
ў Ленінград і застае рэарганізацыю роднага інстытута, які быў уключаны ў
Ленінградзкі ўнівэрсытэт у якасьці Геаграфічнага факультэта з двума аддзяленьнямі:
агульнагеаграфічным і этнаграфічным. Лік дапаможных дысцыплін было скарочана і
ўведзена спэцыялізацыя па цыклах, якія ахоплівалі групы роднасных у моўным
стаўленьні народаў. Кожны студэнт зараз павінен быў абраць той ці іншы цыкл, па
якім ён праходзіў паглыбленую падрыхтоўку, якая ўключала і вывучэньне мовы
абранага народа. З васьмі заснаваных цыклаў адзін быў тунгускім. Чытаньне курсу
тунгускай мовы на ім было даручана Я. Коткіну (Алькору), а Г. Васілевіч
прапанавалі праводзіць заняткі па этнаграфіі тунгускіх народаў, і яна была
залічана асыстэнтам на этнаграфічнае аддзяленьне.
У ліку першых слухачоў тунгускага цыклу
былі студэнткі 4-го курсу К. М. Мыльнікова, Л. Д. Рышэс, Т. І. Пятрова, В. І.
Цынцыус, якія пасьля зрабіліся вядомымі дасьледнікамі ў галіне тунгусазнаўства.
Усе яны былі першымі вучаніцамі Г. М. Васілевіч.
Адзначым, што тунгусы - гэта народ сыбірскай падгрупы тунгуса-маньчжурскай моўнай групы
алтайскай моўнай макрасям’і, які жыве раскідана ва Ўсходняй Сыбіры ад берагу
Енісея да Ахоцкага ўзьбярэжжа. Ёсьць падставы ў якасьці непасрэдных продкаў тунгусаў
разглядаць забайкальскі народ увань, якая прыйшоў сюды з больш паўднёвай
мясцовасьці. У II тыс. н. э. тунгусы былі рассечаныя пасоўваньнем на поўнач
якутаў і ўсходнія тунгусы ўтварылі этнас ламутаў (эвенаў). Да прыходу
заваёўнікаў-маскалей у XVII ст. тунгусы блізу 36135 чалавек жылі па рэках Енісей,
Вілюй, Ангара (Верхняя Тунгуска), Падкаменная Тунгуска, Верхняя Тунгуска,
Ніжняя Тунгуска, Верхняя Лена, Віцім, Алдан, Амур (арачоны) ды таксама на ўзьбярэжжы
Байкала, займаючыся аленегадоўля, рыбацтвам ды паляваньнем. Ад 1931 г. у РСФСР афіцыяльна
тунгусаў пачалі называць эвенкі (ад эвенкіл – “лясныя людзі”) У 1930-2006 гадах
існавала Эвенкійская аўтаномная акруга (з 1 студзеня 2007 года — Эвенкійскі раён
Краснаярскага краю), у 1931 г. ў складзе Ўсходне-Сыбірскага краю была створаная
Віціма-Алёкмінская эвенкійская нацыянальная акруга, але Пастановай аргкамітэта
Вярхоўнага Савета РСФСР ад 21 верасьня 1938 года Віціма-Алёкмінская эвенкійская
нацыянальная акруга, ўжо Чыцінскай вобласьці, была скасаваная.
Другая экспэдыцыя
Гляпіры Васілевіч да эвенкаў адбылася
з верасьня 1926 г. па красавік 1927 г. і была ажыцьцёўленая
таксама па лініі Паўночнага Камітэту. Гэтым разам Васілевіч пабывала ў
сярэдняй частцы басэйна Падкаменнай Тунгускі - у Багучанскім ды Таімбскім
раёнах Краснаярскай акругі. Яна сабрала новыя матэрыялы, якія здала пасьля
апрацоўкі ў Інстытут па вывучэньні народаў СССР у Ленінградзе, які паўстаў з Камісіі
па вывучэньні племяннога складу насельніцтва СССР. Акрамя таго, яна прывезла ад
эвенкаў сваю першую калекцыю, якая характарызуе, у тым ліку, і такі рэдкі фэномэн
як дзіцячая гульня ў шаманства, якую перадала ў Музэй антрапалёгіі ды
этнаграфіі. На аснове матэрыялаў, сабраных у гэтай экспэдыцыі, ёю быў напісаны
новы артыкул “Гульні тунгусаў”.
З 1927 г., не пакідаючы выкладаньне этнаграфіі
ва унівэрсытэце, Васілевіч пачынае працаваць па сумяшчальніцтве на Паўночным
факультэце Ленінградзкага Ўсходняга інстытута, які быў толькі што створаны
адмыслова для навучаньня прадстаўнікоў паўночных народаў. У 1930 г. факультэт
быў рэарганізаваны ў самастойную навучальную ўстанову - Інстытут народаў
Поўначы, дзе пачалася навукова-дасьледчая і навукова-практычная праца па
стварэньні пісьменнасьці на мовах карэнных народаў Поўначы. Гляпіра Васілевіч
актыўна ўключаецца ў гэту працу і прыступае да напісаньня падручнікаў па
тунгускай мове.
У 1927 г. ёй самой прыйшлося “аддрукаваць”
(напісаць друкаванымі літарамі) першую абэцэду і размножыць яе на шклографе.
Тунгусы, якія зьяжджалі ў адпачынак, разьвезьлі гэтую абэцэду па ўсіх раёнах, і
там, у чумах, самі вучылі чытаць і пісаць на роднай мове (на латынізаваным альфабэце)
дзяцей і сталых тунгусаў.
Ужо ў
1928 г. яна выпускае тунгускую чытанку “Напамінак тунгусам-адпускнікам”, бо яе
раздавалі студэнтам-тунгусам Паўночнага факультэту, якія зьяжджалі на вакацыі,
каб яны карысталіся ёю для навучаньня пісьмовасьці на месцах. Гэтая невялікая
кніжачка ў 30 старонак была выдадзена прымітыўным шклографічным спосабам, па
сутнасьці напісаная ад рукі, бо яшчэ не існавала друкарскіх шрыфтоў для
падобных публікацыяў.
У 1929
г. такім жа спосабам была “аддрукаваная” “Першая кніга для чытаньня на
тунгускай мове”, якая складалася з 28 невялікіх тунгускіх тэкстаў.
У 1929 г. яна праводзіць больш трох месяцаў
у Сыбіры, абсьледуючы па заданьні Камітэта Поўначы тунгусаў басэйна Алёкмы ды
Віціма. У гэтай экспэдыцыі яна ўжо настолькі асвойвае тунгускую мову, што нярэдка
сама выступае перакладчыкам у зносінах тунгусаў з прадстаўнікамі мясцовай
улады, і на раённым зьезьдзе саветаў свой даклад пра дзейнасьць Камітэта
Поўначы робіць на тунгускай мове.
Усе гэтыя гады яна супрацоўнічае таксама з
Музэем антрапалёгіі і этнаграфіі, дзе яе настаўнікі Штэрнберг і Натан Багараз
разам з іншымі супрацоўнікамі праводзяць вялікую працу па абнаўленьні музэйных
экспазыцый. Гляпіра Макараўна таксама прыцягваецца да гэтай дзейнасьці і прымае
непасрэдны ўдзел у стварэньні трох выстаў. - па гісторыі прылад і зброі (1926)
і пры гэтым складае даведнік, які быў выдадзены музэем; - па гісторыі жыльля і
гаспадарчых пабудоў (1927), а ў 1930 г. на выставе па гісторыі рэлігіі яна
рыхтуе аддзел “Душа пасьля сьмерці”.
У 1930 г. Г. Васілевіч атрымлівае
адмысловае заданьне ад Музэя антрапалёгіі і этнаграфіі па вывучэньні сымскіх
тунгусаў і па камандзіроўцы ад Акадэміі навук СССР едзе ў раён левага прытоку
Енісея раку Сым. У Музэй яна прывозіць новую калекцыю па традыцыйнай культуры гэтай
групы тунгусаў, якая ўключае прылады працы, прадметы побыту, а таксама рэдкія
экспанаты вопраткі, у тым ліку ўнікальны абрадавы гарнітур. Сабраныя дадзеныя
дазваляюць ёй скласьці ўяўленьне пра асаблівасьці фармаваньня сымскіх тунгусаў,
іхняй культурнай і моўнай спэцыфіцы. Гэтыя матэрыялы з глыбокім навуковым
аналізам Г. М. Васілевіч публікуе ў двух артыкулах, выдадзеных у 1931 г., якія
характарызуюць яе як выдатнага адмыслоўца і высокага прафэсіянала ў вобласьці
тунгускай этнаграфіі. Тут яна ўпершыню выказвае новыя ідэі, якія затым будзе
пасьпяхова разьвіваць у сваіх наступных дасьледаваньнях, у прыватнасьці, пра
культурныя і моўныя паралелі ў вельмі заходніх і вельмі ўсходніх групаў
тунгусаў.
У 1931 г. геаграфічны факультэт ўнівэрсытэта,
на этнаграфічным аддзяленьні якога на пасадзе спачатку малодшага, а затым
старэйшага асыстэнта Г. Васілевіч на працягу пяці гадоў выкладала курс
этнаграфіі тунгуса-маньчжурскіх народаў, быў скасаваны і яна пераходзіць на
асноўную працу ў Пэдагагічны інстытут імя А. І. Герцэна, дзе выкладае
эвенкійскую мову на паўночным аддзяленьні Літаратурнага факультэта, ажыцьцяўляючы
падрыхтоўку кадраў мовазнаўцаў і настаўнікаў з асяродзьдзя карэнных народаў Поўначы.
Пры гэтым яна працягвае пэдагагічную дзейнасьць і ў Інстытуце народаў Поўначы,
Навукова-дасьледчая асацыяцыя якога, сумесна з Камітэтам новага альфабэту
накіроўвае яе ў тым жа 1931 г. у лінгвістычную экспэдыцыю да эвенкаў Ніжняй
Тунгускі.
Асноўнай мэтай паездкі зьяўлялася праверка
“Пачатковай кнігі”, якая толькі што выйшла з друку на эвенкійскай мове. Гэта
была першая эвенкійская кніга, выдадзеная друкарскім спосабам, што стала
магчымым пасьля ўрадавага зацьвярджэньня ў лютым 1931 г. праекта альфабэту
народаў Поўначы лацінкай. Яна была складзена Г. Васілевіч і акрамя саміх
тэкстаў для чытаньня ўключала кароткую характарыстыку асноўных асаблівасьцяў
сымскага, падкаменна-тунгускага, токмінскага, ербагачэнскага, алёкмінскага і
амурскага дыялектаў. Да гэтага часу Гляпіра ужо ў дасканаласьці валодала
эвенкійскай мовай на ўзроўні некалькіх ейных дыялектаў, якія яна вывучыла ў
чатырох экспэдыцыях у розных групаў тунгусаў, а таксама маючы зносіны са сваімі
эвенкійскімі студэнтамі. У яе пляны ўваходзіла складаньне эвенкійска-рускага дыялекталягічнага
слоўніка, таму для экспэдыцыі 1931 г. яна абрала раён басэйна Ніжняй Тунгускі,
дзе да гэтага часу ёй яшчэ не даводзілася бываць. На лодцы яна праехала па ўсёй
Ніжняй Тунгусцы ад самых яе вярхоўяў да ўпадзеньня ў Енісей ды заяжджала на асноўныя
прытокі. Дзякуючы гэтаму Г. М. Васілевіч папоўніла свае матэрыялы дадзенымі пра
моўныя асаблівасьці ніжне-тунгускіх эвенкаў і па вяртаньні ў Ленінград
прыступіла да напісаньня дыялекталягічнага слоўніка. Зараз у яе распараджэньні
быў неабходны слоўнікавы матэрыял па ўсіх эвенкійскіх гаворках, распаўсюджаных
на захад ад р. Лены, у басэйне Енісея. Апісаньне гаворак усходніх эвенкаў яна
меркавала ажыцьцявіць у другой частцы заплянаванай ёю працы па дыялекталёгіі.
Стварэньне пісьменнасьці і адзінай
літаратурнай мовы, здольнай абслугоўваць усе дыялектныя групы эвенкаў, стаяла вельмі
востра. Для яе вырашэньня неабходна было правесьці дасьледаваньне асноўных
дыялектаў і абраць найболей падыходныя дзеля літаратурнай мовы граматычныя
формы, якія маглі б быць пакладзеныя ў яе аснову. Падрыхтоўка дадзенага
слоўніка была першым сур’ёзным крокам у гэтым накірунку. Заплянаванае выданьне
ўключала каля 5000 слоўнікавых артыкулаў, у якіх
нароўні з дыялектнымі формамі давалася таксама літаратурнае напісаньне,
адзначанае тлустым шрыфтам, што павінна было спрыяць найхуткаму станаўленьню
агульнаэвенкійскай літаратурнай мовы, на аснове абранай ёю, з гэтай мэтай
непскай гаворкі эвенкаў Кірэнскага (Катанскага) раёна Іркуцкай вобласьці, які
быў не зусім зразумелы іншым эвенкам і гэты фактар вельмі негатыўна адбіўся у
далейшым на фармаваньне агульнай эвенкійскай пісьмовасьці. Праца над слоўнікам
ішла вельмі інтэнсіўна: у сьнежні 1931 г. Гляпіра скончыла напісаньне
ўводзін, а яшчэ праз год усе матэрыялы былі здадзены ў набор. Аднак выданьне
выйшла з друку толькі ў 1934 г., а да гэтага часу Васілевіч пасьпела
падрыхтаваць яшчэ адну самавітую працу - першы “Падручнік эвенкійскай мовы”,
якім на працягу шэрагу гадоў карысталіся настаўнікі, студэнты, асьпіранты ды
навукоўцы. Абедзьве працы ўяўлялі сабою значны ўнёсак у лінгвістычныя дасьледаваньні
і былі высока ацэненыя прысуджэньнем Г. М. Васілевіч у 1935 г. навуковай
ступені кандыдата лінгвістычных навук (па эвенкійскай мове) без абароны дысэртацыі.
Акрамя таго, у 1934 г. Васілевіч заканчвае
яшчэ адну буйную працу - падрыхтоўку да выданьня збору матэрыялаў па
эвенкійскім фальклёры, выданьне якой ў 1936 г. зрабілася сапраўднай падзеяй не
толькі ў галіне эвенказнаўства, але і фальклярысткі ў цэлым. Гляпіра ўключыла ў
складанку, па-першае, асноўныя вядомыя да гэтага часу запісы тэкстаў, пачынаючы
ад XVIII ст., якія знаходзіліся ў мала даступных публікацыях або захоўваліся ў
архівах, і, па-другое, матэрыялы, сабраныя як ёю самой, так і іншымі
супрацоўнікамі Інстытута народаў Поўначы ў 1925-1931 гг. Гэта былі казкі пра
жывёл, паданьні, міталягічныя аповяды, шаманскія песьні, загадкі. Тэксты
публікаваліся на адпаведных эвенкійскіх дыялектах з паралельным тлумачальным
перакладам на рускую мову, гэта значыць у поўнай адпаведнасьці з навуковымі
патрабаваньнямі, выпрацаванымі да гэтага часу савецкай фальклярыстыкай. У
кароткім уступным артыкуле паведамляліся каштоўныя зьвесткі пра стан фальклёру
эвенкаў да моманту выданьня складанкі, пра асаблівасьці яго існаваньня, пра
выканаўцаў, ад якіх былі выраблены запісы, і давалася агульная фальклярыстычная
адзнака матэрыялу. Ёй належалі таксама зноскі і тлумачэньні да ўсіх тэкстаў
складанкі.
Таксама Г. М. Васілевіч у гэтыя часы займаецца
распрацоўкай яшчэ аднаго важнага навукова-практычнага накірунку, які складаўся
ў выпуску першых навучальных дапаможнікаў на эвенкійскай мове для малодшых клясаў
пачатковай школы. Чытанкі, кнігі для чытаньня, падручнікі арытмэтыкі,
граматыкі, правапісы - усё гэта было вельмі неабходнае дзеля разьвіцьця адукацыі
сярод эвенкаў, і напісаньне гэтых простых, здавалася б, школьных падручнікаў
таксама патрабавала велізарнай дасьледчай працы, якая ўключае вывучэньне
гукавога складу, граматычнага ладу, дыялектных асаблівасьцяў мовы. Усяго
Гляпірай было выпушчана звыш 50 падручнікаў для пачатковай школы на эвенкійскай
мове і прыкладна гэткі ж лік рускіх падрадковых перакладаў да іх, мэтадычных
распрацовак, праграмных матэрыялаў ды іншага.
Па гэтай жа лініі была ажыцьцёўленая ў
1935-1936 гг. і новая маштабная экспэдыцыя ў Эвенкійскую нацыянальную акругу.
Гэтым разам у задачы Г. М. Васілевіч, якая была камандзіраваная Міністэрствам
асьветы, уваходзілі праверка якасьці выдадзеных для эвенкійскіх школаў падручнікаў,
кансультацыі і аказаньне дапамогі настаўнікам, а таксама збор матэрыялаў па мэтодыцы
выкладаньня эвенкійскай і рускай моваў. Экспэдыцыя доўжылася больш шасьці
месяцаў (з ліпеня 1935 г. па люты 1936 г.), на працягу якіх Гляпіра пабывала ва
ўсіх трох раёнах Эвенкійскай акругі. У выніку ёю быў сабраны значны матэрыял,
скарыстаны затым як у навучальнай, мэтадычнай і пэдагагічнай літаратуры, так і
ў выкладчыцкай працы са студэнтамі.
Этнаграфічны накірунак пры гэтым таксама не
забывалася, і, як заўсёды, знаходзячыся сярод эвенкаў, Гляпіра Васілевіч
працавала не толькі па мове, але і ў галіне этнаграфіі, старанна фіксуючы ўсе
свае назіраньні па гаспадарцы, побыту, культуры, усё, што ў будучыні магло бы быць
скарыстана пры напісаньні этнаграфічных працаў. Аднак да 1942 г. заняткі этнаграфіяй
застаюцца на другім пляне, бо ўсе сілы адымае лінгвістыка.
Асноўным месцам працы ў канцы трыццатых
гадоў па-ранейшаму застаецца Паўночнае аддзяленьне Пэдінстытута імя А. І.
Герцэна, дзе Васілевіч выкладае эвенкійскую мову, займаючы пасада дацэнта. Але
яна не пакідае і навукова-дасьледчай дзейнасьці, працуючы па сумяшчальніцтве ў
1937-1939 гг. на пасадзе старэйшага навуковага супрацоўніка Ленінградзкага
аддзяленьня Цэнтральнага інстытута мовы і пісьменнасьці, які ўліўся затым у
Інстытут мовы і мысьленьня імя М. Я. Мара
Акадэміі навук СССР. Адзначым, што у 1937 г. лацінскія абэцэды народаў Поўначы
былі пераведзеныя на кірылічныя альфабэты.
У пэрыяд 1937-1941 гг. Васілевіч напісала
тры новыя вялікія дасьледаваньні па эвенкійскай мове. Два з іх, “Нарыс
граматыкі эвенкійскай мовы” і “Эвенкійска-рускі слоўнік”, пасьпяваюць выйсьці з
друку да вайны ў 1940 г. Трэцяя буйная праца гэтага пэрыяду – “Нарысы па
дыялекталёгіі эвенкійскай мовы” была завершаная ў 1941 г., ухваленая Інстытутам
мовы і мысьленьня імя М. Я. Мара і не толькі падпісаная да друку, але і
здадзеная ў набор, аднак распачатая вайна перашкодзіла выйсьцю яе з друку, і
гэта праца была апублікаваны толькі ў 1948 г.
Таксама з гэты ж пэрыяд пад кіраўніцтвам Г.
М. Васілевіч і з яе непасрэдным удзелам былі перакладзеныя і адрэдагаваны звыш
50-ці выданьняў арыгінальнай ды перакладной мастацкай і палітыка-асьветнай
літаратуры на эвенкійскай мове.
У першы год вайны і да ліпеня 1942 г.
Гляпіра Васілевіч знаходзіцца ў Ленінградзе, пераносячы ўсе жахі блякады. Як і
ўсе жыхары аблогавага Ленінграда, яна ўдзельнічае ў земляных працах па ўмацаваньні
абароны горада. У жніўні 1941 г. пэдінстытут імя А. І. Герцэна скарачае штат і
Г. М. Васілевіч ізноў вяртаецца ў Інстытут народаў Поўначы. Аднак ужо ў
сакавіку 1942 г. інстытут эвакуіруюць, але Васілевіч не зьяжджае, з-за дрэннага
стану маці. 7 красавіка 1942 г. яна зьвяртаецца з заявай аб прыняцьці на працу на
імя дырэктара Інстытута этнаграфіі АН СССР, якім быў у той час Саўл Абрамзон і
ён накладае на яе заяве рэзалюцыю: “Залічыць Г. М. Васілевіч на пасаду
старэйшага навуковага супрацоўніка Аддзела Сыбіры ад 10 красавіка з акладам
1700 рублёў”.
12 ліпеня 1942 г., ужо пасьля сьмерці маці,
Гляпіра Васілевіч эвакуіруіцца разам з Інстытутам у г. Казань, а затым у верасьні
1942 г. у Ташкент, дзе і знаходзіцца да сакавіка 1944 г.
У сакавіку 1944 г. Г. М. Васілевіч
выклікаецца з Ташкента ў Маскву ў камандзіроўку на паўтара месяца адмысловым
загадам Народнага Камісарыята Асьветы “для працы над падручнікамі для народаў
Крайняй Поўначы”. Затым яе камандзіроўка яшчэ двойчы падаўжаецца на травень ды
чэрвень “дзеля заканчэньня працы над падручнікам для эвенкійскіх школ”. Як
толькі заданьне было выканана, Г. М. Васілевіч вяртаецца да месца сваёй сталай
працы ў Ленінград ў Інстытут этнаграфіі і з 19 чэрвеня 1944 г. прыступае да
сваіх асноўных абавязкаў у Аддзеле Сыбіры.
Пасьля заканчэньня вайны ёй былі
прысуджаныя дзьве ўрадавыя ўзнагароды - у 1945 г. мэдаль “За абарону Ленінграда”
і ў 1946 г. мэдаль “За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945 гг.”.
Ейныя публікацыі першага паваеннага часу 1945-1948
гг. утрымоўваюць яшчэ ў значнай ступені параўнальны моўны матэрыял, і ўсе яны
напісаны як бы на стыку лінгвістыкі і этнаграфіі. Велізарная фундамэнтальная
праца “Матэрыялы мовы да праблемы этнагенэзу” была завершаная ў 1945 г., але
з-за адсутнасьці сродкаў ляжала у архіве, таму Гляпіра часткова пачала
публікаваць яе ў выглядзе вынятак з асобных частак, а таксама аўтарэфэрата
манаграфіі.
У 1947 г. Г. М. Васілевіч было нададзенае
навуковае званьне старэйшага навуковага супрацоўніка па спэцыяльнасьці
“этнаграфія”. Такім чынам, яна ўпершыню атрымлівае афіцыйнае пацьверджаньне
сваёй прафэсійнай дзейнасьці ў якасьці этнографа.
На працягу 1946 г. Гляпіра Васілевіч
працягвае працаваць над праблемай тунгускага этнагенэзу, гэтым разам
засяроджваючыся на фальклёрных матэрыялах. Да канца года яна завяршае гэту
велізарную працу, аднак гэтак жа, як і “Матэрыялы мовы”, яна засталася ляжаць у
архіве, і толькі некаторыя выняткі з яе былі апублікаваны з часам у выглядзе
асобных артыкулаў. Акрамя таго, з аднаўленьнем з сярэдзіны саракавых гадоў
выданьня падручнікаў для эвенкійскай пачатковай школы Гляпіра Васілевіч ізноў
уключаецца ў гэту працу і ўдзельнічае ў ёй да 1951 г.
Ў 1947-1948 гг. ёю былі зьдзейсьнены дзьве
працяглыя стацыянарныя экспэдыцыі у паўднёвыя раёны Якутыі і Хабараўскага краю.
Вывучэньне гэтага рэгіёна было злучана з працягам працы над праблемай
тунгускага этнагенэзу і для дасьледаваньня бракавала матэрыялаў па ўсходніх
групах эвенкаў, якія адмыслова ніколі не вывучаліся.
З Ленінграда Г. М. Васілевіч выехала напрыканцы
сакавіка 1947 г. Маршрут экспэдыцыі быў канчаткова выпрацаваны ў Якуцку, ён
уключаў чатыры адміністрацыйных раёна - Цімптонскі і Вучурскі ў Якутыі ды
Джэлтулацкі і Зейска-Вучурскі у суседняй Амурскай (былой Чыцінскай) вобласьці. Мясцовыя
эвенкі былі згрупаваныя тут у некалькіх паляўніча-аленегадоўчых калгасах, якія
разьмяшчаліся ў невялікіх тайговых паселішчах. Каб дабрацца да кожнага такога
пункта, трэба было ехаць дзесяткі эклімэтраў па тайзе, дзе асноўным сродкам
перасоўваньня зьяўляўся алень. Таму, не лічачы перасоўваньня на машынах да раённых
цэнтраў, Гляпіры прыйшлося пераадолець па тайзе звыш 1500 км вершкі на аленях
улетку і каля 1000 км на нартах узімку.
У лютым 1948 г. Глафіра Макараўна на
некалькі месяцаў вярнулася ў Ленінград, але ўжо ўлетку яна зноў у экспэдыцыі.
Гэтым разам у раён сваіх дасьледаваньняў яна дабіралася праз Хабараўск, а
адтуль - да вярхоўяў рэкаў Вурмі, Амгуні ды прытокаў Бурэі ў Курэй-Вурмійскім і
Верхне-Бурэінскім раёнах. У лістападзе Гляпіра скончвае экспэдыцыю і прыступае
да інтэнсіўнай апрацоўкі сабраных матэрыялаў. Гэта не толькі запісы па
этнаграфіі, мове і фальклёру, але таксама адздыманыя фотастужкі і тры новыя калекцыі
ў 150 прадметаў, якія зьмяшчаюць драўляныя і берасьцяныя цацкі, а таксама
традыцыйныя арнамэнты і трафарэты.
Адзначым, што ў 1952 г. Пастановай Нарады
народаў Крайняй Поўначы было прынятае рашэньне ўзяць за аснову літаратурнай
эвенкійскай мовы гаворкі басэйну Падкаменнай Тунгускі і ў прыватнасьці
палігусаўскую гаворку.
8 красавіка 1952 г. Г. М. Васілевіч была
арыштаваная па арт. 58-10 КК РСФСР (паклёп на нацыянальную палітыку КПСС і
Савецкай улады, гэта значыць, што яна “ …у пэрыяд з 1930 па 1939 г. ды з 1946
па 1951 г. у выданьнях навучальнай, мастацкай літаратуры на эвенкійскай мове і
навуковых артыкулах дапушчала скажэньні палітычнага характару, працягвала
рэакцыйныя тэорыі пра мову, вульгарызавала ў грубіянскай натуралістычнай форме
слоўнікі… У лісьце да аднаго з дэпутатаў Вярхоўнага Савету РСФСР і ў канспэкце
“Марксізм і нацыянальнае пытаньне” паклёпнічала на нацыянальную палітыку КПСС і
Савецкай улады”.)... Тры месяца Гляпіра Васілевіч знаходзілася пад сьледзтвам,
якое да пачатку ліпеня прызнала яе вінаватай у злачынстве, прадугледжаным арт.
58-10, ч.1 КК РСФСР. Па прысудзе Судовай Калегіі па крымінальных справах
Ленінградзкага гарадзкога суда ад 12 ліпеня 1952 г. яна была прысуджаная да
пазбаўленьня волі да 10 гадоў, з паразай у правах да 5 гадоў і пазбаўленьня
мэдалёў “За абарону Ленінграда” і “За доблесную працу ў Вялікай айчыннай вайне
1941-1945 гг.”. Але ўжо за месяц да гэтага, 9 чэрвеня яна была адлічана са штата
Інстытута этнаграфіі, і яе асабістая справа перададзена ў Архіў Акадэміі навук.
Не пагадзіўшыся з абуральна несправядлівым
судовым рашэньнем, Г. М. Васілевіч падала касацыйную скаргу на вынесены прысуд,
аднак вызначэньнем Вярхоўнага Суда РСФСР ад 19 жніўня 1952 г. гэта скарга была
пакінутая без задавальненьня. Так дасьледчыца тунгусаў у 57 гадовым узросьце
была пазбаўленая ўсіх чалавечых правоў і адпраўленая на 10 гадоў адбываць
пакараньне ў выпраўленча-працоўных лягерах Молатаўскай вобласьці. Пасьля сьмерці
Сталіна па Пастанове Прэзыдыюма Вярхоўнага Суда РСФСР ад 30 чэрвеня 1955 г. тэрмін
зьняволеньня ёй быў зьменшаны да 5 гадоў без паразы з правах і яна была па
Указу ад 27 сакавіка 1955 вызваленая 18 ліпеня 1955 г. “са зьняцьцем
судзімасьці”, праўда рэабілітаваная была толькі 6 верасьня 1993 г. Атрымаўшы
квіток на праезд, грошы на харчаваньне ў дарозе, харч на 3 сутак і, паставіўшы
на даведцы № 0000736 расьпіску вызваленага, яна рушыла “да абранага месца
жыхарства г. Ленінград”.
Адразу па прыбыцьці яна ідзе ў Інстытут на
старое месца працы, 5 жніўня 1955 г. атрымлівае сваю здадзеную тры гады назад у
архіў працоўную кніжку і праз два месяца, ледзь адпачыўшы ад перажытых узрушэньняў,
з 1 кастрычніка 1955 г. прыступае да звычайнай працоўнай дзейнасьці ў сваёй
ранейшай пасадзе старэйшага навуковага супрацоўніка Аддзела Сыбіры. Настае новы
этап ейнага жыцьця і творчасьці. Ёй 60 гадоў і, нягледзячы на ўсе выпрабаваньні,
яшчэ ёсьць здароўе і сілы для працягу любімай працы.
Чатырохгадовы пэрыяд поўнай адсутнасьці
публікацый скончыўся для Г. М. Васілевіч у 1956 г. выйсьцем з друку тома
“Народы Сыбіры” (у сэрыі “Народы сьвету”), дзе была апублікаваная завершаная яшчэ
да зьняволеньня праца “Эвенкі”.
Яна
зноў зьвяртаецца да сваіх рукапісаў. У выніку адна з такіх прац, завершаная
яшчэ ў 1944 г., выйшла, нарэшце, у 1957 г. у складанцы МАЭ пад назвай “Старажытныя
паляўнічыя і аленегадоўчыя абрады эвенкаў”. Акрамя таго, Г. М. Васілевіч не пакідала надзеі на
выданьне Матэрыялаў мовы да праблемы этнагенэзу тунгусаў”. Яе актыўна
падтрымлівалі ў гэтым вядомыя лінгвісты, якія займаюцца праблемамі алтаістыкі.
Нажаль, нягледзячы на ўсе высілкі, гэтая праца так і не была апублікаваная, і
толькі нязначная яе частка ўвайшла ў асобныя публікацыі.
Больш удала складаўся лёс лексыкаграфічных
прац Г. М. Васілевіч, што, відавочна, вызначалася становішчам спраў у
Дзяржаўным выдавецтве замежных і нацыянальных слоўнікаў у Маскве і яго лепшым
фінансаваньнем. Апошні звенкійска-рускі слоўнік, падрыхтаваны Г. М. Васілевіч і
выдадзены гэтым выдавецтвам у 1958 г., стаў і яе апошняй буйнай працай у галіне
мовазнаўства. Да слоўніка прыкладаўся граматычны нарыс эвенкійскай літаратурнай
мовы з характарыстыкай дыялектаў і карта, якая паказвае іх распаўсюд.
Г. М. Васілевіч актыўна ўключаецца ў працу
Аддзела Сыбіры і ўдзельнічае ва ўсіх найбуйных выданьнях Інстытута этнаграфіі.
Яе артыкулы пачынаюць штогод выходзіць у Зборніках МАЭ, Працах і Кароткіх
паведамленьнях Інстытута, у часопісе “Савецкая этнаграфія”.
У гэта ж час Г. М. Васілевіч прыступае да
напісаньня сваёй асноўнай этнаграфічнай працы - манаграфіі “Эвенкі”. Гэтая
праца праходзіць па плянах Сэктара Сыбіры ў 1958-1960 гг. Усяго за тры гады
велізарны рукапіс быў завершаны, абмеркаваны ў аддзеле і прадстаўлены Навуковай
Радай Ленінградзкага аддзяленьня Інстытута этнаграфіі на Раду Маскоўскага
аддзяленьня. Амаль 500 старонак тэксту, 110 фатаграфій і малюнкаў, 8 мапаў-схемаў
і дадатак “Сьпіс радавых назваў, запісаных у XVII-ХХ стст., і іхні распаўсюд”.
Да найвялікага шкадаваньня, гэтая найцікавая праца, якая ўяўляе сабой першае
буйнае этнаграфічнае дасьледаваньне гісторыі і культуры эвенкаў, убачыла друк,
па-першае, толькі праз 7 гадоў, у 1969 г. і, па-другое, у значна скарочаным,
падрэзаным выглядзе. Такое скарачэньне згуляла асноўную ролю ў тым, што
манаграфія “Эвенкі” пасьля выйсьця ў сьвет нароўні з высокімі ўхвальнымі
водгукамі атрымала таксама і некаторую крытыку.
Пра тое, наколькі сур’ёзна рыхтавала Г. М.
Васілевіч гэту частку манаграфіі, кажа той факт, што падчас напісаньня кнігі
яна двойчы, у 1959 і 1960 гг. адмыслова выяжджала ў “поле” для таго, каб на
месцы пазнаёміцца са зьменамі, якія адбыліся і давесьці дасьледаваньне да
самага апошняга часу. Першая з гэтых экспэдыцый была прадпрынятая ў Катанскі
раён Іркуцкай вобласьці, на Ніжняй Тунгускі. Гэта паездка, у якой Г. М.
Васілевіч працавала сумесна з двума маскоўскімі калегамі - этнографам Ю. Б.
Стракачом і антраполагам Ю. Г. Рычковым, адбылася ў чэрвені-жніўні 1959 г. А
праз год, улетку 1960 г. яна пабывала ў Эвенкійскай нацыянальнай акрузе, дзе
працавала разам з фатографам і наведала пяць эвенкійскіх калгасаў у Байкіцкім і
Ілімпійскім раёнах.
У абедзьвюх экспэдыцыях ёй атрымалася
сабраць выдатныя палявыя матэрыялы, па якіх былі прадстаўлены навуковыя
справаздачы і дакладныя цыдулкі. Што да публікацый, то гэтыя матэрыялы былі
прызначаны для выданьня ў манаграфіі, у апошняй яе частцы па сучаснасьці і таму
да асобнага выйсьця не рыхтаваліся. Выключэньне склаў толькі адзін артыкул,
прысьвечаны традыцыйнаму і сучаснаму побыту эвенкаў Катанскага раёна,
апублікаваны Васілевіч у Працах Інстытута этнаграфіі ў 1962 г. Усё астатняе
засталося ляжаць у архіве.
Нажаль, падобная доля выпала на долю і яшчэ
адной працы “Засяленне эвенкамі енісейскай тайгі”, якая была напісана Г. М.
Васілевіч у 1961 г. на аснове літаратурных, архіўных і палявых крыніц XVIII-ХХ
стст. Гэты свой артыкул Г. М. Васілевіч таксама не ўбачыў апублікаваным, ён выйшаў
ўжо пасьмяротна ў складанцы, прысьвечанай яе памяці.
У 1962 г. Г. М. Васілевіч заканчвае новую
буйную працу, апрацаваўшы і падрыхтаваўшы да выданьня тэксты гістарычнага
фальклёру эвенкаў, якія яна зьбірала падчас сваіх экспэдыцыйных дасьледаваньняў
на працягу 25 гадоў. У 1966 г. гэтая велізарная праца выйшаў з друку пад назвай
“Гістарычны фальклёр эвенкаў. Сказаньні і паданьні”.
Да яе
пачынаюць зьвяртаюцца за кансультацыямі з цэнтральных і сыбірскіх навуковых
устаноў, прыяжджаюць калегі з-за межы, пад яе кіраўніцтвам, пачынаючы з 1958
г., вядзецца вялікая арганізацыйная праца па вывучэньні эвенкійскай мовы і
фальклёру ў Якуцкім інстытуце мовы, літаратуры і гісторыі. Кожны год выходзяць
новыя цікавыя публікацыі, шматлікія з іх выдаюцца за мяжой. І ў той жа час Г.
М. Васілевіч не зьяўлялася доктарам навук, хоць для шматлікіх было зусім
бясспрэчным, што яна ўжо даўно заслугоўвала прысуджэньня гэтага званьня, прычым
у вобласьці як гістарычных, так і філялягічных навук.
Сытуацыя пачынае мяняцца ў 1967 г., пасьля
таго, як у друк была, нарэшце, здадзена манаграфія “Эвенкі”, напісаная Г. М.
Васілевіч ужо больш пяці гадоў таму назад. І хоць выпускалася яна з велізарнымі
скарачэньнямі – гэта быў прарыў.
І
амаль адразу ўсьлед за манаграфіяй ў выдавецтва Сэктар Сыбіры Ленінградзкай
часткі Інстытута этнаграфіі, дзе Гляпіра Макараўна з 1942 г. працавала на
пасадзе старэйшага навуковага супрацоўніка, зьвярнуўся ў Дырэкцыю Інстытута з
просьбай замаўляць перад Усесаюзнай атэстацыйнай камісіяй (ВАК) пра прысваеньне
Г. М. Васілевіч навуковай ступені доктара гістарычных навук па сукупнасьці
прац. Дырэкцыя і Навуковая Рада Інстытута падтрымалі гэту ініцыятыву і пасьля
мінаньня неабходных працэдур Прэзыдыюм ВАК пастановай ад 19 ліпеня 1968 г.
дазволіў Г. Васілевіч прадставіць да абароны замест доктарскай дысэртацыі
сукупнасьць выкананых і апублікаваных працаў.
Г. М. Васілевіч рыхтуе ў якасьці аўтарэфэрата
даклад па апублікаваных працах “Эвенкі (да праблемы этнагенэзу тунгусаў і
этнічных працэсаў у эвенкаў)”, і 12 сьнежня 1968 г. на паседжаньні Навуковай
Рады Інстытута этнаграфіі АН СССР у Маскве пасьпяхова абараняе дысэртацыю на
атрыманьне навуковай ступені доктара гістарычных навук, зацьверджаную рашэньнем
ВАК СССР 16 траўня 1969 г.
Вярнуўшыся пасьля пасьпяхова праведзенай
абароны дахаты, у Ленінград, Васілевіч адразу без усякай перадышкі ўключаецца ў
свой звычайны працоўны рытм.
Апошнім выданьнем у шэрагу буйных манаграфічных
прац Г. М. Васілевіч стала кніга “Эвенкі. Гісторыка-этнаграфічныя нарысы (XVIII-нач. ХХ ст.)”, якая выйшла ў 1969 г.,
за два гады да сьмерці Гляпіры Макараўны.
У тым жа году адбылася і апошняя экспэдыцыя
Г. М. Васілевіч. Нягледзячы на самавіты ўзрост - 74 гады, яна яшчэ раз пабывала
на поўдні Якутыі і ў Амурскай вобласьці, наведаўшы эвенкійскія паселішчы
Першамайскі, Тында і Залацінка, дзе да гэтага яна працавала ў 1947 г.
Гляпіра Макараўна Васілевіч сышла з жыцьця 22 красавіка 1971 г. пасьля
цяжкай невылечнай хваробы, якая раптам абрынулася на яе і за чатыры месяца
прывяла да непазьбежнага трагічнага зыходу. Пахавана на Вялікахоцінскіх
могілках
Ёй было 76 гадоў, за якія яна пасьпела
зрабіць так шмат, што здаецца, быццам
працаваў не адзін чалавек, а цэлы навуковы калектыў. Яе працы, якія ахопліваюць
практычна ўсе бакі жыцьця эвенкаў, уключаючы іх мова, культуру і гісторыю,
складаюць велізарны ўнёсак не толькі ў шырокую галіну гісторыка-этнаграфічнага
і гісторыка-лінгвістычнага вывучэньня народаў Сыбіры, але і ў айчынную этнаграфію
ў цэлым.
Пажыцьцёвы дарунак Гляпіры Васілевіч, 1675 асобнікаў кніг ды пэрыёдыкі,
адбіткаў ды фотаальбомаў, у лістападзе 1971 г. быў перавезены з Ленінграда ў
Рэспубліканскую бібліятэку імя А. С. Пушкіна ЯАССР (цяпер Нацыянальная бібліятэка
РС(Я)).
Вядома, што Гляпіра Макараўна Васілевіч не
здолела вырашыць ўсе праблемы тунгусазнаўства. Яны настолькі складаныя, што
навуковыя спрэчкі па шматлікіх з іх пытаньнях працягваюцца і дагэтуль, праз ужо
30 гадоў пасьля сыходу Гляпіры Макараўны. Аднак яе канцэпцыя этнагенэзу
дагэтуль зьяўляецца асноўнай, і толькі час ад часу ў яе ўносяцца некаторыя
ўдакладненьні. Не страцілі свайго значэньня і распрацаваныя ёй пытаньні
фармаваньня эвенкійскай этнічнай культуры. Рэгіянальныя ж дасьледаваньні,
праведзеныя Г. М. Васілевіч практычна па ўсіх групах эвенкійскага этнасу, сталі
надзейнай асновай для далейшага разьвіцьця тунгусазнаўства.
Імя Г. М. Васілевіч сярод эвенкаў вядома
паўсюль. Яе звалі “эвенка з Ленінграда” за тое, што яна гаварыла добра
па-эвенкійску: “Прыгожая, адважная такая, жартаўніца. Лепш эвенкі па-нашаму
лапоча”. Некаторыя гісторыі пра яе набылі легендарны характар, як, напрыклад,
тая, што распавядае пра яе сустрэчу з мядзьведзем, якога яна застрэліла: “Вось
гэта дзяўчына была! Энгэсі (“моцная”) ў яе імя цяпер”.
У Рэспубліцы Саха (Якутыя) у паселішчы Іенгра
(да 1977 г. Залацінка), Г. М. Васілевіч добра памятаюць і дагэтуль. У 1995 г.,
калі адзначалі ейны 100-гадовы юбілей, сярэдняй эвенкійскай школе-інтэрнату ў
Залацінцы было нададзенае яе імя, дзе ёсьць куток яе памяці, і школьнікі
ведаюць, чаму яна так знакамітая ў іхнім народзе. У Залацінскай школе-интэрнаце
імя Г. М. Васілевіч у п. Іенгра Нерунгрынскага ўлуса РС(Я) настаўніцай Іраідай
Манахавай праводзяцца г. з. Манахаўскія чытаньні...
Адзначым, што станцыю Залацінка на БАМе, на
якую перайшла назва паселішча, будавалі пасланцы Беларусі...
Янка Купала
ЭКУР ТАЛА ЭМЭДЕРЭ?
Экур тала
эмэдерэ, хоилдули, агилдули
Кэтэмэмэ илэл ичэвдерэ тали?
— Белорусыл.
Экунма
увадяра ухалду мирэлдувэр,
Эва
угирчэл ухалду нгалэлдувэр?
— Мэннгивэл
мэргэнмэл.
Ило
увадяра мэргэнмэ упкатван,
Нгиду
увадяра, экун тар ичэттэн?
—
Упкачин дуннэду.
Экун
нунгарватын — кэтэвэ илэлвэ
Алагуран,
увадядатын мэргэнмэ?
—
Ин эрупчу, бэе.
Эва-ка
эси нунгартын гэлэктэллэ
Тырэвчэл
бинэл, тар экунма енгиллэ?
—
Илэлди гэрбивдэвэл.
[1905—1907]
Пераклаў на эвенкійскую мову Алітэт Немтушкін
Творы:
На Нижней Тунгуске. // Северная Азия. Кн.
5-6. 1926. С. 150-157.
Игры тунгусов. // Этнограф-исследователь. №
1. 1927. С. 30-34.
Выставка первобытных орудий и оружия. Ленинград.
1927. 13 с.
Памятка тунгусам - отпускникам. (Первый
тунгусский букварь). На правах рукописи. Стеклограф. Ленинград. 1928. 30 с.
Гольды. // Сибирская советская
энциклопедия. Т. 1. Новосибирск. 1929. С.
677-678.
Əwənkil dukuwuntin. Первая книга для
чтения на тунгусском языке. На правах рукописи. Стеклограф. Ленинград. 1929. 28 с.
Комиссия экспедиционных исследований
Академии наук. // Советский Север. № 1. 1930. С. 140-142.
Институт по изучению Севера. // Советский
Север. № 1. 1930. С. 142-143.
Ленинградское филиальное отделение Комитета
Севера. // Советский Север. № 1. 1930. С. 144.
Некоторые данные по охотничьим обрядам и
представлениям у тунгусов. // Этнография. № 3. Кн. ІІ. 1930. С. 57-67.
Витимо-Тунгиро-Олекминские тунгусы.
Географическая характеристика. // Советский Север. № 3. 1930. С. 96-113.
Токминские тунгусы. // Советский Север. №
5. 1930. С. 27-38.
Сымские тунгусы. // Советский Север. № 2. 1931. С. 132-152.
К вопросу о тунгусах, кочующих к западу от
Енисея. // Советский Север. № 10. 1931. С.
133-145.
Ələkəsipti əwədi dukuwun. Начальная
тунгусская книга. Под ред. Я. П. Кошкина. Москва. 1931. 128 с. [Приложение /русский перевод/ 26 с.]
Научимся считать. Учебник математики на
тунгусском языке для 1-го и первой половины 2-го года обучения. Перевод для
учителя не тунгуса. Москва. 1932. 56 с.
Обучение тунгусскому языку в пределах
алфавита. Методическая записка студентам, практикантам Северного отделения. На
правах рукописи. Стеклограф. Ленинград. 1932. 15 с.
Северное отделение Пединститута им. Герцена
в Ленинграде. // Советский Север. № 1. 1933. С. 80-83.
Грамматические таблицы (16
таблиц). Эвенкийский (тунгусский язык) язык. Пособие для студентов, учителей
северных школ и курсов переподготовки учителей северных школ. На правах
рукописи. Стеклограф. Ленинград. 1933. 17 с.
Zulew P. N. Taŋin
ʒarin dukuwun. Nonpti hanin. Жулев П. Н.
Книга для чтения. Ч. І. Перевод на эвенкийский язык Г. М. Василевич и В. И. Цинциус. Ленинград.
1933. 64 с.
Жулев П. Н.
Книга для чтения. Ч. І. Перевод с эвенкийского языка Г. М.
Василевич и В. И. Цинциус. Ленинград. 1933. 18 с.
Нанайский язык. Программно-методические
материалы для Северной национальной начальной школы. Сост. Г. М. Василевич.
Москва-Ленинград. 1933. 16 с.
Объяснительная записка к букварю «Новый
путь» на эвенкийском (тунгусском) языке. Ленинград. 1933. 18 с
Оmakta hokto. Новый путь. Первая книга (букварь) для обучения эвенкийскому языку.
Ленинград. 1933. 80 с.
Эвенкийский язык. Программа для 1-го и 2-го
годов обучения. Ленинград. 1933. 35 с.
Аlkor J. P. Oktabr rewolucijan ewa buən
dolborŋildu təgəldu. Алькор Я. П.
Что дала Октябрьская революция трудящимся Севера. Перевод Н. Салаткина
под ред. Г. Василевич. Ленинград. 1933. 20 с.
Walerstein L. M. Tar ekun fabrika. Валерштейн
Л. М. Что такое фабрика. Перевод Г. Василевич. Ленинград. 1933. 22 с.
Walerstein L. M. Tar ekun dunna industrializacijan. Валерштейн Л. М.
Что такое индустриализация страны. Перевод Н. Салаткина и И.Абрамова под
ред. Г. Василевич. Ленинград. 1933. 20 с.
Коkin M. D. Kusin orakin, mitŋi SSRU elʒiŋan. Кокин М.
Л. Угрозы войны СССР и наши задачи.
Перевод Г. Василевич, Н. Салаткина, И. Абрамова, Н. Трофимова. Ленинград. 1933. 32 с.
Kulagin I. Partija nuŋniʒərən. Кулагин И. Партия руководит. Перевод Н.
Салаткина, А. Салаткина, под ред. Г. Василевич. Ленинград. 1933. 12 с.
Rahmanin N. G. Eda ələ terudu bəjuməciwkə. Рахманин Н. Г. Почему надо охотиться в срок. Перевод Н.
Салаткина под ред. Г. Василевич. Ленинград. 1933. 16 с.
Swerdlow W. S. On ajitmi ənunʒərijə iləjə.
Свердлов В. С. Как лечить больного человека. Перевод Г.
Василевич, А. Салаткина и И. Абрамова. Ленинград. 1933. 10 с.
Scukin K. P. On Rossija hawamnilin, krestjanisalin mərduwər tinmukitwa ʒawacatin. Щукин К. П. Как рабочие и крестьяне России завоевали себе
свободу. Перевод Н. Салаткина под ред. Г. Василевич. Ленинград. 1933. 40 с.
Taŋin
ʒarin dukuwun. Gepti hanin. Книга для чтения (на эвенкийском языке). Учебник для начальной
школы. Ч. 2. Ленинград. 1934. 96 с.
Книга для чтения. Ч. 2. Перевод
с эвенкийского языка. Ленинград. 1934. 74 с.
Popowa N. S. Arifmetika tatigawun. Н.
С. Попова. Учебник арифметики для І класса
начальной школы. Ч. 2. На эвенкийском (тунгусском) языке. Пер. Г.М. Василевич.
Ленинград. 1934. 17 с.
Попова Н. С. Учебник арифметики. I- й год обучения.
Контрперевод с эвенкийского языка Г. Василевич. Ленинград. 1934. 18 с.
Popowa N. S. Arifmetika tatigawun. Н.
С. Попова. Учебник арифметики для ІІ класса
начальной школы. На эвенкийском (тунгусском) языке. Пер. Г.М. Василевич.
Ленинград. 1934. 30 с.
Объяснительная записка к учебникам
арифметики Н. С. Поповой для І и ІІ классов начальной шнолы (на
эвенкийском языке). Ленинград. 1934. 39 с.
Əwədiwə turənmə tatigawun. Учебник
эвенкийского (тунгусского) языка. Грамматика и правописание. Ч. І. Для I и ІІ классов эвенкийской начальной
школы. Ленинград. 1934. 55 с.
Объяснительная записка к учебнику
эвенкийского языка, с приложением контрперевода. Ч. І. Грамматика и
правописание. Для I и ІІ классов начальной школы. Ленинград. 1934. 53 с.
Учебник эвенкийского (тунгусского) языка.
Для курсов по переподготовке учителей эвенкийских школ. Ленинград. 1934. 160 с.
Эвенкийско-русский (тунгусско-русский)
диалектологический словарь. С приложением введения и карты распространения
диалектов. Ленинград. 1934. 244 с.
Walerstein L. M. Tar ekun komsomol.
Валерштейн Л. М. Что такое комсомол. Перевод Н. Салаткина под ред. Г.
Василевич. Ленинград. 1934. 84 с.
Swerdlow W. S. Dawuwʒaril ənumukil. Свердлов В.
С. Заразные болезни. Перевод Н.
Салаткина под ред. Г. Василевич. Ленинград. 1934. 23 с.
Xодзе Н.
Положение женщины передовых народов СССР. Перевод Н. Салаткина под ред.
Г. Василевич. Ленинград. 1934. 23 с.
Əwədil nimŋakar. Эвенкийские сказки. Записала
Г. М. Василевич. Ленинград. 1934. 20 с.
Salatkin A.
Gegdallukun, Ulgərikkən.
Салаткин Алексей. Гегдаллукут и
Ульгориккон. Эвенкийская легенда. Под ред. Г. Василевич. Ленинград. 1935. 13 с.
Обращение интегралцентра ко всем охотникам
Крайнего Севера. Перевод Г. Василевич. Ленинград. 1935. 8 с.
Swerdlow W. S. Awgarat bini ʒarin. Свердлов
В. С. За здоровую жизнь. Перевод Г.
Василевич. Ленинград. 1935.
Əwədiwə
turənmə tatigawun. Учебник эвенкийского (тунгусского) языка. Грамматика и
правописание. Ч. 2. Для III и IV классов начальной школы.
Ленинград. 1935. 104 с.
Объяснительная записка и перевод к учебнику
эвенкийского языка. Ч. 2. Для III и IV классов начальной школы.
Ленинград. 1935. 104 с.
Русский язык. Учебник для II класса
эвенкийских школ (I- й год обучения русскому языку) /В соавторстве с А. К.
Подгорской/. Ленинград. 1935. 139 с.
Методическая записка к учебнику русского
языка для эвенкийских школ. II- й класс (I-й год
обучения русскому языку). /В соавторстве с А. К. Подгорской/ Ленинград. 1935. 46 с.
Эвенкийский язык. Программно-методические
материалы для северной национальной начальной школы. Ленинград. 1935. 46 с.
Кrilow I. A. Digin basnal. Крылов
И. А. Четыре басни /Ворона и лисица,
Стрекоза и муравей, Волк и журавль, Лебедь, рак и щука/. Перевод Г. Василевич.
Ленинград. 1935. 14 с.
Рuskin
А. S. Nimŋakar. Пушкин
А. С. Сказки /Сказка о попе и его
работнике Балде. Сказка о рыбаке и рыбке/. Перевод Г. Василевич. Ленинград./ 1935. 26 с.
Тolstoj L. N. Bəjŋəlwə. Толстой Л.
Н. Рассказы о животных. Перевод Г.
Василевич. Ленинград. 1935, 24 с.
Jakobson L. Dolbor təgəlin. Люди Севера. Перевод Г. Василевич. Москва. 1935. 24 с.
Книга для чтения для ІІІ класса эвенкийских начальных
школ (2- й год
обучения русскому языку). /В соавторстве с А. К. Подгорской/ Ленинград. 1936. 80 с.
Сборник материалов по
эвенкийскому (тунгусскому) фольклору. Вып. І. Составила Г. М. Василевич. Под
ред. Я. П. Алькора. Ленинград. 1936. 290 с.
Sotman A. W. Mitŋi upkacin Umunupinŋit həgdigun.
Шотман А. В. Наш Всесоюзный староста.
Перевод Н. Салаткина под ред. Г. Василевич. Москва. 1936. 48 с.
Gorkij Maksim. 9 janwar. Горький Максим. 9 января. Перевод Н. Салаткина под ред. Г.
Василевич. Ленинград. 1936. 38 с.
Puskin A. S. Stancijadu həriwcəmni. Пушкин
А. С. Станционный смотритель. Перевод Н.
Салаткина под ред. Г. Василевич. Ленинград. 1936. 27 с.
Newerow A. S. Marja bolsewicka.
Неверов А. С. Марья-большевичва. Перевод
Н. Салаткина под ред. Г. Василевич. Ленинград. 1936. 14 с.
Tambi W. Oni alaguwcan ilə dəgiktədəwi. Тамби В. Как человек научился летать. Перевод Г.
Василевич. Москва. 1936. 31 с.
ʒan ikəsəl. Десять песен. На эвенкийском (тунгусском) языке записала Г. М.
Василевич. Ленинград. 1936. 24 с.
Sodu Sordonco Soldani. Соду
Сордончо Сольданы. Эвенкийские сказки. Записала Г. Василевич. Ленинград. 1936. 24 с.
Salarkin A. Agi əwiʒərən. Салаткин
Алексей. Тайга играет. Сборник стихов. Под ред. Г. М. Василевич. Ленинград. 1937. 54 с.
Букварь. Ленинград. 1937. 91 с.
Taŋin
ʒarin dukuwun. Книга для чтения (на
эвенкийском язьше). Ч. 1. Для эвенкийской (тунгусской) начальной школы.
Ленинград. 1937. 23 с.
Перевод на русский язык эвенкийской
(тунгусской) книги для чтения. Ч. 1. Ленинград. 1937. 38 с.
Мэннгиви турэнми татыгавун. I хан. Учебник
родного языка. Грамматика и правописание. Ч. І. Для I и ІІ классов эвенкийской начальной
школы. Ленинград. 1937. 127 с.
Попова Н. С. Арифметика татыгавун. Нонопты
таткит дярин. I хан. Элэкэсипты класс. Учебник арифметики для начальной школы.
Ч. І. Первый
класс. Перевод Г. М. Василевич. Ленинград. 1937. 80 с.
Учебник русской грамматики для ІІІ класса эвенкийской (тунгусской)
начальной школы. Ленинград. 1937, 1440 с.
Букварь (на эвенкийском/ языке). Ленинград.
1938. 104 с.
Букварь. Перевод с эвенкийского
(тунгусского) языка. Ленинград. 1938. 30 с.
Таңин дярин книга. I хан. Книга для
чтения для І-го класса эвенкийской (тунгусской) начальной школы. Ч. І. Ленинград. 1938. 115 с.
Книга для чтения для 1-го класса
эвенкийской начальной школы. Ч. 1. Перевод с эвенкийского языка. Ленинград. 1938. 50 с.
Таңин дярин книга. 2 хан. Книга для чтения для ІІ-го класса эвенкийской
(тунгусской) начальной школы. Ч. 2. Ленинград. 1938. 176 с.
Книга для чтения для ІІ-го класса эвенкийской начальной
школы. Ч. 2. Перевод с эвенкийского языка. Ленинград. 1938. 95 с.
Попова Н. С. Арифметика татыгавун. Нонопты
таткит дярин. 2 хан. Учебник арифметики для начальной школы. Ч. 2. Перевод Г.
М. Василевич. Ленинград. 1938. 78 с.
Пушкин А. С. Сказка о рыбаке и рыбке.
Перевод Г. Василевич. Ленинград. 1938.
Фадеев А. П. Метелица /отрывок из романа «Разгром»/.
Перевод Г. Василевич. Ленинград. 1938. 40 с.
Чинков-Эден Г. Сахалиндук. Балдыдяк бугав. Родная земля.
Стихи на эвенкийском (тунгусском) языке. Ред. и русский перевод Г. М.
Василевич. Ленинград. 1938. 44 с. и приложение /русский
перевод/ 20 с.
Учэлэ Тыкин. Раньше и теперь. Литературный
альманах на эвенкийском (тунгусском) языке. № 1 Под ред. Г. М. Василевич. Ленинград.
1938. 103 с.
Торганэй. Эвэдыл нимнгакар. Эвенкийские
сказки. 3аписала Г. Василевич. Ленинград. 1939. 79 с. и приложение /русский перевод/ 49 с.
Чинков-Эден Г. Гарпаниндя. Сказка-сказание. Ред. и перевод
на русский язык Г. Василевич. Ленинград. 1939. 46 с. и приложение /русский перевод/ 33 с.
Чинков-Эден. Стихи. Под ред. Г. Василевич.
Ленинград. 1939. 132 с.
Ленин, Сталин художественнайду
литератураду. Ленин и Сталин в художественной литературе. На эвенкийский язык
перевели П. Алексеев, В. Архипов, П. Монахов, И. Мунтэ, Н. Салаткин и др. Под
ред. Г. Василевич. Ленинград. 1939. 92 с. и
приложение /русский текст/ 56 с.
Мэннгиви турэнми татыгавун. (Грамматика,
тэдет дукунка). Элэкэсипты хан. Учебник родного языка для І и ІІ-го классов эвенкийской
(тунгусской) начальной школы, Ч. І. Ленинград. 1939. 140 с.
Программа по эвенкийскому (тунгусскому)
языку для эвенкийской начальной школы. Ленинград. 1939. 36 с.
Перевод учебника эвенкийского (тунгусского)
языка (грамматика и правописание), для І-го и ІІ-го классов эвенкийской (тунгусской) начальной школы. Ленинград. 1940. 208 с.
Эвэдывэ турэнмэ татыгавун.
Грамматика, тэдет дукувка. 2 хан. Учебник эвенкийского (тунгусского) языка.
Грамматика и правописание. Ч. 2. Для ІІІ класса эвенкийской (тунгусской)
начальной школы. Ленинград. 1940. 102 с.
Перевод учебника эвенкийского (тунгусского)
языка (грамматика и правописание). Ч. 2. Для ІІІ-го класса эвенкийской
(тунгусской) начальной школы. Ленинград. 1940. 64 с.
Очерк грамматики эвенкийского (тунгусского)
языка. Ленинград. 1940. 196 с.
Эвенкийско-русский (тунгусско-русский)
словарь. Составила Г. А. Василевич. Отв. ред. проф. Н. Н. Поппе. Москва. 1940. 208 с.
Анисимов А. Ф. Самасэлвэ хуски. Против шаманства. Сборник
рассказов для детей эвенков. Перевод С. Комбагир под ред. Г. Василевич.
Ленинград. 1940. 92 с. и приложение /русский
текст/ 50 с.
Чинков-Эден. Сулакичан. Нимнгакан. Сказка в стихах. Ред. и
русский перевод Г. Василевич. Ленинград. 1940. 28 с. и приложение /русский перевод/ 22 с.
Салаткин Алексей. Гегдаллукун, Улгэриккэн. Поэма на эвенкийском
языке. Ред., предисловие и русский перевод Г. Василевич. Ленинград. 1940. 24 с. и приложение /русский перевод/ 10 с.
Новая эвенкийская песня. [В соавторстве с С.
Д. Магид] // Советский фольклор. Сборник статей и материалов. Ленинград. № 7. 1941. С. 72-81.
Эвэдывэ турэнмэ татыгавун. Грамматика,
тэдет дукувка. Илипты хан. Учебник эвенкийского (тунгусского) языка. Грамматика
и правописание. Ч. 3. Для IV-го класса эвенкийской
(тунгусской) начальной школы. Ленинград. 1941. 90 с.
Перевод учебника эвенкийского (тунгусского)
языка (грамматика и правописание). Ч. 3. Для IV-го класса эвенкийской
(тунгусской) начальной школы. Ленинград. 1941. 49 с.
Попова И. О. Арифметикадылва задачалва, упражнениелвэ умивун. I хан. Сборник арифметических задач и
упражнений для 1-го класса начальной школы. Ч. І. Перевод Г. М. Василевич.
Ленинград. 1945. 100 с.
Попова Н. С
Сборник арифметических задач и упражнений. Ч. І. Для 1-го класса начальной
школы. Перевод с эвенкийского (тунгусского) языка. Ленинград. 1945. 34 с.
Древнейшие этнонимы Азии и названия
эвенкийских родов. // Советская этнография. № 4. 1946. С. 34-49.
Материалы языка к проблеме этногенеза
тунгусов. // Краткие сообщения Института этнографии АН СССР. Т. 1. 1946. С. 46-50.
Русско-эвенкийский (русско-тунгусский)
словарь. Составила Г. М. Василевич. Около 20.000 слов. Москва. 1946. 332 с.
Букварь. На эвенкийском (тунгусском) языке.
Для подготовительного класса эвенкийской начальной шкоды. Ленинград. 1946. 112 с.
Букварь для эвенкийской (тунгусской)
начальной школы. Перевод с эвенкийского языка. Ленинград. 1946. 32 с.
Тангин дярин книга. I хан. Книга для
чтения. Ч. I. Для 1-го класса эвенкийской (тунгусской) начальной школы.
Ленинград. 1946. 204 с.
Перевод книги для чтения для 1-го класса
эвенкийской (тунгусской) начальной школы. Ч. I. Ленинград. 1946. 96 с.
Тангин дярин книга. 2 хан. Книга для
чтения. Ч. 2. Для II-го класса эвенкийской (тунгусской) начальной школы.
Ленинград. 1946. 274 с.
Перевод книги для чтения для II-го класса
эвенкийский (тунгусской) начальной школы. Ч. 2. Ленинград. 1946. 154 с.
Тангин дярин книга. 3 хан. Книга для
чтения. Ч. 3. Для III-го класса эвенкийской (тунгусской) начальной школы.
Ленинград. 1946. 238 с.
Перевод книги для чтения для III-го класса
эвенкийской (тунгусской) начальной школы. Ч. 3. Ленинград. 1946. 193 с.
Эвэды турэн. Грамматика, тэдет дукувка.
Алагувун нонопты таткит I класстун. Учебник эвенкийского (тунгусского) языка.
Грамматика и правописание. Для 1-го класса эвенкийской (тунгусской) начальной
школы. Ленинград. 1946. 108 с.
Перевод учебника эвенкийского языка.
Грамматика и правописание. Для 1-го класса эвенкийской начальной школы.
Ленинград. 1946. 48 с.
Любарская А. И. Синнгил гиркилли. Твои товарищи. Сборник
рассказов. Перевод Г. Василевич. Ленинград. 1946. 96 с. и приложение /русский текст/ 65 с.
Отделение этнографии. Всесоюзного
географического общества, // Советская этнография. № 2. 1947. С. 217-218.
Древнейшие языковые связи современных народов Азии и
Европы. // Труды Института этнографии им. Н. Н.Миклухо-Маклая. Новая серия. Т.
2. Москва-Ленинград. 1947. С. 206-232.
Материалы языка к проблеме этногенеза тунгусов.
// Рефераты научно-исследовательских работ за 1945 г. Отделение истории и
философии АН СССР. Москва-Ленинград. 1947.
С.129-130.
Эвэды турэн. Грамматика, тэдет дукувка.
Алагувун нонопты таткит ІІ класстун. Учебник эвенкийского (тунгусского) языка. Грамматика и
правописание. Для ІІ -го класса эвенкийской начальной шкоды. Ленинград. 1947. 138 с.
Перевод учебника эвенкийского языка.
Грамматика и правописание. Для ІІ-го класса эвенкийской
(тунгусской) начальной школы. Ленинград. 1947. 86 с.
Салаткина-Вакувагир А. Ингтылгучан. Нимнгакан. Сказка. Ред. и
русский перевод Г. Василевич. Ленинград. 1947. 52 с. и приложение /русский перевод/ 36 с.
Очерки диалектов эвенкийского (тунгусского)
языка. Ленинград. 1948. 352 с.
К вопросу о киданях и тунгусах. //
Советская этнография. № 1. 1949. С.
155-160.
К вопросу о палеоазиатах Сибири. // Краткие
сообщения Института этнографии АН СССР. Т. 8. 1949. С. 48-52.
Корытообразная нарта сымских эвенков. //
Сборник МАЭ. Т. 10. 1949. С. 93-97.
Нанайцы-художники. // Советская этнография.
№ 4. 1949. С. 160-172.
Тунгусский нагрудник у народов Сибири. //
Сборник МАЭ. Т. 11. 1949. С. 42-61.
Фольклорные материалы и племенной состав
эвенков (тунгусов). // Труды Второго Всесоюзного географического съезда. Т. 3.
Москва. 1949. С. 355-364.
Эвенкийская экспедиция (предварительный
отчет). // Краткие сообщения Института этнографии АН СССР. Т. 5. 1949. С. 54-63.
Языковое данные по термину хэл - кэл.
(Дополнения к статье С. В. Иванова
Мамонт в искусстве народов Сибири. // Сборник МАЭ. Т. 11. 1949. С. 154-156.
Катаев В. Полк хутэн. Сын полка. Повесть.
Перевод М. С. Савина под ред. Г. М. Василевич. Ленинград. 1949. 191 с.
По колхозам джугдырских эвенков. //
Известия Всесоюзного географического общества. Т. 82. Вып. 2. 1950. С. 163-173.
Эвенки-поэты и переводчики. // Советская
этнография. № 1. 1950. С. 124-136.
Русско-эвенкийский словарь. Для эвенкийской
(тунгусской) начальной школы. Ленинград. 1950. 239 с.
Букварь. На эвенкийском (тунгусском) языке.
Для подготовительного класса эвенкийской начальной школы. Ленинград. 1950. 130 с.
Букварь для подготовительного класса
эвенкийской начальной школы. Перевод с эвенкийского (тунгусского) языка.
Ленинград. 1950. 52 с.
Эвэды турэн. Эвенкийский (тунгусский) язык.
Учебник для подготовительного класса начальной школы. Ленинград. 1950. 55 с.
Перевод учебника эвенкийского языка для
подготовительного класса эвенкийской начальной школы. Ленинград. 1950. 24 с.
Эвэды турэн. Эвенкийский (тунгусский) язык.
Учебник для 1-го класса эвенкийской начальной школы. Ленинград. 1950. 128 с.
Перевод учебника эвенкийского (тунгусского)
языка для 1-го класса эвенкийской начальной школы. Ленинград. 1950. 84 с.
Лучады нимңакар. Русские сказки. Перевод З.
Монаховой под ред. Г. М. Василевич. Ленинград. 1950. 108 с.
Ессейско-чирингдинские эвенки (по коллекции
В. Н. Васильева, МАЭ, № 1004/. // Сборник МАЭ. Т. 13. 1951. С. 154-186.
К вопросу о начале становления тунгусских
языков. // Совещание по методологии этногенетических исследований 1951. Тезисы
докладов и выступлений. Москва. 1951. С. 2-4.
Типы оленеводства и их происхождение. /В
соавторстве с М. Г. Левиным/ - Советская этнография. № 1. 1951. С. 63-87.
Эвэды турэн. ІІ класс. Эвенкийский язык.
Учебник для ІІ-го класса эвенкийской начальной школы. Ленинград. 1951. 120 с.
Перевод учебника эвенкийского (тунгусского)
языка для ІІ-го класса эвенкийской начальной школы. Ленинград. 1951. 56 с.
Савельев Л. Он Зимнийва кусимнэк тагдысчатын.
Штурм Зимнего. Перевод М. С. Савина под ред. Г. М. Василевич. Ленинград. 1951. 56 с. и приложение /русский текст/ 56 с.
Эвенки. /При участии А. В. Смоляк с
использованием материалов Н. П. Никульшина/ // Народы мира. Этнографические
очерки. Народы Сибири. Москва-Ленинград. 1956. С. 701-741.
Древние охотничьи и оленеводческие обряды
эвенков. // Сборник МАЭ. Т. 17. 1957. С.
151-186.
К проблеме этногенеза тунгусо-маньчжуров
(по материалам изучения колыбели). // Краткие сообщения Института этнографии АН
СССР. Т. 28. 1957. С. 57-61.
К вопросу о тунгусах и ламутах
Северо-Востока в ХVII-ХVIII вв. // Ученые записки Института
языка, литературы и истории Якутского филиала АН СССР. Вып. 5. 1958. С. 92-106.
Топонимика Восточной Сибири. // Известия
Всесоюзного географического общества. Т. 90. Вып. 4. 1958. С. 324-325.
Тунгусский кафтан. (К истории его развития
и распространения). // Сборник МАЭ Т. 18. 1958. С. 122-178.
Переводческая работа на языках народов
Севера за годы Советской власти. // В помощь учителю школ Крайнего Севера.
Ленинград. Вып. 8. 1958. С. 228-234.
Эвенкийско-русский словарь. Составила Г. М.
Василевич. Содержит около 25.000 слов. С приложением алфавитного списка
названий эвенкийских родов, дополнений в словарю (около 3.500 слов),
грамматического очерка эвенкийского языка и карты-схемы распространения
диалектов эвенкийского языка. Москва. 1958. 802 с.
Ранние представления о мире у эвенков
(материалы). // Труды Института этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. Т. 51. 1959. С. 167-192.
Тороnimie Ostsibiriens.
// Opuscula Ethnologica Memoriae Ludovici Biró Sacra. Budapest. 1959. pp. 425-442.
Рецензия на «Ученые записки Педагогического
института им, Герцена», Л., 1957, т. 132. // Советская этнография. № 3. 1959.
К вопросу о классификации
тунгусо-маньчжурских языков. // Вопросы языкознания. № 2. 1960. С. 43-49.
Тунгусская колыбель (в связи с проблемой
этногенеза тунгусо-маньчжуров). // Сборник МАЭ. Т. 19. 1960. С. 5-28.
Ursprung der Gesänge, Tänze, Spiele. Legendenerzälungen und des Schamaniezens bei den
Ewenki. // Асtа
Ethnograpraphica Academiae Scientiarum Hungaricae. IX. N 1-2. 1960. Р. 147-158.
Слово эвенка. Рассказы, стихи, песни. Под
ред. Г. М. Василевич и З. Г. Инешиной. Красноярск. 1960. 46 с.
Оленный транспорт. /В соавторстве с М. Г.
Левиным/ // Историко-этнографический атлас Сибири, под ред. М. Г. Левина и Л.
П. Потапова. Ленинград. 1961. С.
11-54.
Угдан - жилище эвенков Яблонового и
Станового хребтов. // Сборник МАЭ. Т. 20. 1961. С. 30-39.
Эвенки Катангского района. // Труды
института этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая. Новая серия. Т. 78. 1962. С. 98-121.
Этнографические наблюдения и
лингвистические записи А. Л. Чекановского. // Сборник неопубликованных
материалов А. Л. Чекановсвого. Иркутск. 1962. С. 47-54.
Романова А. В., Мыреева А. Н. Очерки токкинского и томмотского говоров. Под
ред. и с предисловием Г. М. Василевич. Диалектологические материалы по говорам
эвенков Якутской АССР. Вып. 1- й. Якутский филиал Сибирского отделения АН СССР.
Ленинград. 1962. 107 с.
Древние географические представления
эвенков и рисунки карт. // Известия Всесоюзного географического общества. Т.
95. Вып. 4. 1963. С. 306-319.
Типы обуви народов Сибири. // Сборник МАЭ.
Т. 21. 1963. С. 3-64.
Самоназвание орочон, его происхождение и
распространение. // Известия Сибирского отделения АН СССР. Серия общественных наук. Т. 95. Вып. 4. Новосибирск. 1963. С. 71-73.
Erwerbung der Schamanenfähigkeiten bei den Ewenken (Tungsen).
// Glaubenswelt und Volklore der sibirischen Völker.
Budapest. 1963. Р. 369-380.
Schamanengesänge der Ewenken (Tungusen). // Glaubenswelt und Volklore der
sibirischen Völker. Budapest. 1963. Р. 381-404.
Типы оленеводства у тунгусоязычных народов
в связи с проблемой расселения их по Сибири. // Доклад на VII
Международном конгрессе антропологических и этнографических наук. Москва. 1964.
Романова А. В., Мыреева А. Н. Очерки учурского, майского и тоттинского
говоров. Под ред. и с предисловием Г. М. Василевич. Диалектологические
материалы по говорам эвенков Якутской АССР. Вып. 2- й. Якутский филиал
Сибирского отделения АН СССР. Ленинград. 1964. 169 с.
Этноним саман - самай у народов Сибири. //
Советская этнография. № 3. 1965.
The Horse in Ewenki Folklore.
// Central Asiatic Journal. N. 12. 1965. Р.
320-332.
Уранкаи и эвенки. // Доклады по этнографии.
Географическое общество СССР. Отделение этнографии. Вып. 3. 1966. С. 56-93.
Некоторые вопросы племени и рода у эвенков.
// Тезисы докладов сессии Института этнографии АН СССР. Ленинградское
отделение. Ленинград. 1967. С. 9-11.
Тунгусы. // История Сибири. Т. 1.
Ленинград. 1968. С. 395-402.
Роль охоты в истории тунгусоязычных
народов. // Die Jagd bei den
altaischen Völkern. Asiiatische Forschungen. Bd. 26. 1968.
К вопросу о племенах у эвенков к северу от
Нижней Тунгуски. // Тезисы докладов годичной научной сессии Института
этнографии АН СССР. Ленинградское отделение. Ленинград. 1966. С. 43.
Исторический фольклор эвенков. Сказания и
предания. Запись текстов, перевод и комментарии Г. М. Василевич. Отв. редактор
В. И. Цинциус Москва-Ленинград. 1966. 399 с.
Эвенки (к проблеме этногенеза тунгусов и
этнических процессов у эвенков). Доклад по опубликованным работам,
представленный на соискание ученой степени доктора исторических наук. Ленинград. /На правах рукописи/ 1968. 67 с.
The Acquisition of shamanistic
Ability among the Ewenki (Tungus). // Popular Beliefs and Folklore Tradition in
Siberia. Budapest. 1968. Р.
339-349.
Shamanistic Songs of the Ewenki
(Tungus). // Popular Beliefs and Folklore Tradition in Siberia. Budapest. 1968. Р. 351-372.
Романова А. В., Мыреева А. Н. Диалектологический словарь говоров эвенков
Якутии. Под ред. Г. М. Василевич. Диалектологические материалы по говорам
эвенков Якутской АССР. Вып. 3-й. Якутский филиал Сибирского отделения АН СССР.
Ленинград. 1968. 215 с.
Некоторые вопросы проблемы этногенеза
тунгусов. // Происхождение аборигенов Сибири. Томск. 1969. С. 129-131.
Некоторые термины ориентации в пространстве
в тунгусо-маньчжурских и других алтайских языках. // Проблема общности
алтайских языков /тезисы докладов/. Ленинград. 1969. С. 27.
Эвенки. Историко-этнографические очерки (XVIII-ХХ
вв.). Ленинград. 1969. 304 с.
Производственный костюм эвенков Нижней и
Подкаменной Тунгусок как исторический источник. // Одежда народов Сибири.
Сборник статей МАЭ. Ленинград. 1970. С.
137-165.
Тунгусское личное имя у народов Восточной
Сибири, отразившее связи с тунгусами в ХVII в. // Краткое содержание
годичной научной сессии Института этнографии АН СССР. Ленинградское отделение.
Ленинград. 1970. С. 46-49.
Этнонимы в фольклоре. // Фольклор и
этнография. Ленинград. 1970. С. 25-35.
Некоторые термины ориентации в пространстве
в тунгусо-маньчжурских и других алтайских языках. // Проблема общности
алтайских языков. Ленинград. 1971. С. 223.
Дошаманские и шаманские верования эвенков.
// Советская этнография. № 5. 1971. С.
53-60.
Топонимы тунгусского происхождения. //
Этнография имен. Москва. 1971. С.
160-171.
К вопросу о шаманском костюме тунгусов и
эвенков в частности. // Краткое содержание докладов годичной научной сессии
Института Этнографии АН СССР. Ленинградское отделение. Ленинград. 1971. С. 49-50.
О культе медведя у эвенков. // Сборник МАЭ.
Т. ХХVII. Ленинград.1971. С. 150-169.
Запреты, обереги и сказки, записанные на
юге Якутии в 1947 г. // Романова А. В., Мыреева А. Н. Фольклор эвенков Якутии.
Ленинград. 1971. С. 307-328.
Романова А. В., Мыреева А. Н. Фольклор эвенков Якутии. Под ред. и с
предисловием Г. М. Василевич. Диалектологические материалы по говорам эвенков
Якутской АССР. Вып. 4-й. Якутский филиал Сибирского отделения АН СССР. Ленинград.
1971. 330 с.
Некоторые вопросы племени и рода у эвенков.
// Охотники, собиратели, рыболовы. /Проблемы социально-экономических отношений
в доземледельческом обществе/. Ленинград. 1972. С. 160-172.
Русско-эвенкийский словарь. Пособие для учащихся 5-9 кл.
общеобразовательных учреждений в 2 ч. Под ред. и с предисловием А. А. Бурыкина.
Ч. 1. СПб. 2005
Русско-эвенкийский словарь. Пособие
для учащихся 5-9 кл. общеобразовательных учреждений в 2 ч. Под ред. и с
предисловием А. А. Бурыкина. Ч. 2. СПб. 2005.
Літаратура:
*
Василевич Глафира Макаровна. // Большая советская энциклопедия. 2-е изд.
Т. 7. Москва. 1951. С. 24.
Jettmar K. Zu den Anfängen den Rentierzucht.
// Anthropos. Bd. 47. H 5/6. Froideville. 1952. P. 739-755.
* Новикова Ю. Сквозь таежные дебри. // Пионер. Ежемесячный детский журнал Центрального
комитета ВЛКСМ. № 3. Москва. 1957. С. 27-32.
Аngere. J. Diе urа1о-jukаgirische
Frage. Ein Beitrage zum Problem der sprachlichen Unverwandtschaf. // Советская этнография. № 1. 1958. С. 180-183.
Цинциус В. И. Родной язык в начальных школах народов Крайнего
Севера. // Просвещение на советском Крайнем Севере. Ленинград. 1958.
Суворов И. И. Двадцать три года среди эвенков. // Просвещение
на советском Крайнем Севере. Ленинград. 1958.
Горцевская В. А. Очерк истории изучения тунгусо-маньчжурских
языков. Ленинград. 1959. С. 26, 33-42.
Jettmar K. Zum problem der tungusischen
Urheimat. // Kultur und Sprache. Bd. IX. Berlin. 1959. Р. 488-489,
498-500.
Цинциус В. И., Горцевская В. А. Изучение тунгусо-маньчжурских языков
Советского Союза за 40 лет. // Ученые записки Ленинградского государственного
педагогического института имени А. И. Герцена. Т. 167. Кафедра языков народов
Крайнего Севера. 1960. С. 3, 21, 23.
*
Брянцева Т. Г. Василéвич Глафира Макаровна [р. 15
(27). III. 1895, Петербург]. // Краткая литературная энциклопедия. Т. 1. Москва. 1962. Стлб. 864865.
* Степанов Н. Н. Глафира Макарьевна Василевич. (К 70-летию со
дня рождения.) // Известия Всесоюзного Географического Общества. Т. 97.
Вып. 4. Июль-Август. Ленинград. 1965. С. 380-381.
Menges K. H. Linguistische und ethnologische Bemerkungen zum
Tungusischen. // Anthropos. Bd. 60. H. 1/6. Sankt Augustin. 1965. Р. 591-608.
*
Цинциус В. И. Г. М. Василевич. //
Г. М. Василевич - крупнейший советский
тунгусовед. (К 70-летию со дня рождения.) Якутск. 1965. С. 7-11.
* Кронгауз Ф. Ф. Крупнейший ученый и педагог эвенкийского
народа. // Г. М. Василевич - крупнейший советский
тунгусовед (К 70-летию со дня рождения). Якутск. 1965. С. 12-18.
* Брянцева Т. Г. М. Василевич – создатель эвенкийских
словарей. // Г. М. Василевич - крупнейший советский
тунгусовед (К 70-летию со дня рождения). Якутск. 1965. С. 19-23.
* Воронин А. Г. М. Василевич – первый преподаватель
эвенкийского языка. // Г. М. Василевич -
крупнейший советский тунгусовед (К 70-летию со дня рождения). Якутск. 1965. С. 24-28.
* Суворов И. Большой друг и учитель эвенков. // Г. М. Василевич - крупнейший советский тунгусовед (К
70-летию со дня рождения). Якутск. 1965. С. 29-31.
* Мыреева А. Краткая характеристика некоторых
неопубликованных трудов Г. М. Василевич. // Г. М. Василевич - крупнейший советский тунгусовед (К 70-летию со дня рождения).
Якутск. 1965. С. 32-35.
*
Указатель работ Г. М. Василевич за 1926-1964 гг. [В указателе дается
хронологический перечень трудов, переводов, записей произведений фольклора и
редактированных изданий на эвенкийском и русском языках.] // Г. М. Василевич - крупнейший советский тунгусовед (К
70-летию со дня рождения). Якутск. 1965. С. 36-46.
*
О Г. М. Василевич. // Г. М. Василевич -
крупнейший советский тунгусовед (К 70-летию со дня рождения). Якутск. 1965. С. 46.
*
Смоляк А. В., Соколова З. П. Г.
М. Василевич. Эвенки. Историко-этнографические очерни (XVIII – начало ХХ в.). Л., 1969, 304 стр.
// Советская этнография. № 1. Москва. 1971. С.
163-166.
*
Гурвич И. С., Долгих Б. О., Туголуков В. А. Г. М. Василевич. Эвенки. Историко-этнографические очерни (XVIII – начало ХХ в.). Л., 1969, 304 стр.
// Советская этнография. № 1. Москва. 1971. С.
166-168
*
Путилов Б. Н. Новые труды по
эпосу народов Сибири и Крайнего Севера (1965-1969). // Советская этнография. №
2. Москва. 1971. С. 155-157, 160.
* Таксами Ч. М. Глафира Макарьевна Василевич. [Некролог]. // Советская этнография. № 5. Сентябрь – Октябрь. Москва. 1971. С. 184-186.
* Основные печатные труды Г. М.
Василевич. // Советская этнография. № 5. Сентябрь – Октябрь. Москва. 1971. С. 186.
Мыреева А. Н. Г. М. Василевич - 75 лет. // Известия СО АН
СССР. Серия общественных наук. № 1. Вып. 1. 1972. С.134-135.
Цинциус В. И. Памяти Г. М. Василевич. // Вопросы языка и
фольклора народностей Севера. Якутск. 1972. С.
241-251.
Лебедева Ж. К., Цинциус В. И.
Хронологический перечень работ Г. М. Василевич и литература о ней (1926-1971). //
Вопросы языка и фольклора народностей Севера. Якутск, 1972.
Чистов К.В. Фольклористические работы Г. М. Василевич.
// Вопросы языка и фольклора народностей Севера. Якутск. 1972. С. 115.
*
Туголуков В. А. Тунгусы (эвенки и
эвены) Средней и Западной Сибири. Москва. 1985. 285 с.
Васильков Я. В., Гришина А. М., Перченок Ф. Ф. Репрессированное востоковедение. Востоковеды,
подвергшиеся репрессиям в 20-50-е годы. // Народы Азии и Африки. № 4. 1990. С. 118.
Марфусалова В. Знать свои корни. Этнограф Г. М. Василевич об
тимтонских эвенках.// Индустрия Севера. Нерюнгри. 29 июня 1993.
Решетов А. М.
Репрессированная этнография: люди и судьбы. // Кунсткамера. Этнографические
тетради. Вып. 5-6. СПб. 1994. С. 357-359.
Гоголев А. И. Неистовая Глафира. // Полярная звезда. № 2. Якутск. 1995. С. 107.
Мыреева А. Н. Наш первый друг и учитель. // Республика Саха. Якутск. 5 марта 1995.
* Библиотека Г. М. Василевич.
Каталог. 100-летию ученого тунгусоведа Г. М.
Василевич посвящается. [«Дарственные коллекции
в фондах Национальной библиотеки РС(Я)». Вып. 1.]
Сост. Л. Н. Потапова. Сост. разд. «Литература на иностранных языках» В. Н.
Кутукова. Якутск. 1995. 185 с.
* Цинциус В. И. Г. М. Василевич (1895-1971). // Библиотека Г.
М. Василевич. Каталог. 100-летию ученого
тунгусоведа Г. М. Василевич посвящается. [«Дарственные
коллекции в фондах Национальной библиотеки РС(Я)». Вып. 1.] Якутск. 1995. С. 5-13.
* Мыреева А. Н. Первый учитель и большой друг эвенков. // Библиотека Г. М. Василевич. Каталог. 100-летию
ученого тунгусоведа Г. М. Василевич посвящается. [«Дарственные коллекции в фондах Национальной библиотеки
РС(Я)». Вып. 1.] Якутск. 1995.
С. 14-16.
Афанасьева Е. Ф. Эвенки: язык, фольклор, литература,
этнография. Библиографический указатель. Улан-Удэ, 1998.
*
Ермолова Н. В. Глафира Макарьевна
Василевич и современные проблемы тунгусоведения. // 285 лет Петербургской
Кунсткамере. Материалы итоговой научной конференции МАЭ РАН, посвященной
285-летию Кунсткамеры. [Сборник Музея антропологии и этнографии им. Петра Великого (Кунсткамера) РАН.
Т. XLVIII.] Санкт-Петербург. 2000. С.
205-212.
* Василевич Глафира Макарьевна
(1895-1971). // Энциклопедия Якутии. Т. 1. Москва. 2000. С. 490-491.
*
Тунгусовед Г. М. Василевич. // Пестерев В. История Якутии в лицах.
Якутск. 2001. С. 327-329.
Дымбрылова Н. Д. Золотинская средняя школа-интернат имени Г.
М. Василевич Нерюнгринского улуса. // Народное образование Якутии. № 1. Якутск.
2002. С. 85-91.
*
Василевич Глафира Макарьевна. // Эвенки Южной Якутии: история и
современность. Библиографический указатель. Нерюнгри. 2002. С. 76.
Василевич Г. М. 4, 5, 6, 34, 59, 60, 61, 86, 108, 319, 320,
321, 322, 323, 324, 450, 451, 452, 470, 471, 472, 473, 474, 475, 476, 477, 480,
559, 560, 561, 571, 579, 580. // Эвенки Южной Якутии: история и современность.
Библиографический указатель. Сост. Е. В. Тебенева, Е. В. Мавлютова, Т. В.
Захарова, Н. Г. Павлова, В. И. Васекина, Н. В. Флаум, Л. Л. Заречнева. Нерюнгри.
2002. С. 78.
Василевич Глафира Макарьевна. // Люди и
судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов-жертв политического террора в
советский период (1917-1991). Изд. подготовили Я. В. Васильков, М. Ю. Сорокина.
Санкт-Петербург. 2003.
*
Ермолова Н. В. Тунгусовед Глафира
Макарьевна Василевич. // Репрессированные этнографы. Сост. и отв. ред. Д. Д.
Тумаркин. Вып. 2. Москва. 2003. С. 10-46.
*
Болдырев Б. В. Василевич Глафира
Макарьевна. // Историческая Энциклопедия Сибири. Т. 1. А - И. Новосибирск. 2009. С. 294.
*
Василевич Глафира Макарьевна (1895-1971). // Огрызко В. Североведы России. Материалы к библиографическому
словарю. Москва. 2007. С. 88-91.
Решетов А. М. Василевич Глафира Макарьевна. // Большая Российская
Энциклопедия. Т. 4. Москва. 2006.
*
Первый учитель и друг эвенков. // Макарова К. И. Наследие моих сородичей. Воспоминания, статьи,
заметки. Якутск. 2009. С. 23-28.
*
Они встречались с Глафирой Макарьевной Василевич. // Макарова К. И. Наследие моих сородичей. Воспоминания, статьи,
заметки. Якутск. 2009. С. 28-30.
Маркова О.
Состоялись ІІІ Монаховские чтения, посвященные 115-летию Г. М.
Василевич. // Индустрия Севера. Нерюнгри. 4 мая 2010. С. 1.
* Неистовая Глафира.
Иенгра. 2010. 29
с.
* Муратов Б. А., Кранн Т. Часть 3-я: Y-DNA, отцовские линии.
Международная этногеномическая экспедиция ‘Камчатка 2017’, от проектов SFNC,
YSEQ, SUYUN (MEEK-2017, SYS). // The Bulletin of Ethnogenomics-Historical
Project «Suyun» (BEHP «Suyun», or BEHPS) - Бюллетень этногеномико-исторического
проекта «Суюн» (БЭИП «Суюн», или БЭИПС). Научно-публицистическое
непериодическое издание ЭИ Проекта «Суюн».Vol. 4. December. № 11. Vila do Conde (Portugal) - Москва (Россия) - Өфө
(Башҡортостан). 2017. P. 979, 997, 1052-1053.
* Захарова Е. И., Неустроева В. А.
[Науч. рук. Е. Н. Романова.] Методы полевой этнографии в
исследованиях советских этнографов Г. М. Василевич и И. С. Гурвич. // Вестник
Национальной библиотеки Республики Саха (Якутия). Профессиональный журнал. № 1
(16). Якутск. 2018. С. 66-71.
* Захарова Е. И. Визуальное наследие Г. М. Василевич в фонде
Национальной библиотеки Республики Саха (Якутия): материалы по шаманизму
эвенков. // // Вестник Национальной библиотеки Республики Саха
(Якутия). Профессиональный журнал. № 2 (19). Якутск. 2019. С. 44-51.
* Захарова Е. И. Арктический мир в
фондах Национальной библиотеки Республики Саха (Якутия). Визуальное наследие Г.
М. Василевич. // Языки коренных народов как фактор устойчивого развития Арктики.
Сборник материалов международной научно-практической конференции 27-29 июня
2019 г., г. Якутск. Якутск. 2019. С. 373-375.
* Захарова Е. И. Визуальное наследие Г. М.
Василевич в фонде Национальной библиотеки Республики Саха (Якутия): материалы
по шаманизму эвенков. // «Эхо арктической одиссеи: судьбы этнических культур в
исследованиях ученых-североведов», посвященной 100-летию со дня рождения
выдающегося российского этнолога, ученого-североведа, доктора исторических наук
Ильи Самуиловича Гурвича. Сборник материалов всероссийской научно-практической
конференции с международным участием 14-15 ноября 2019 г., г. Якутск. Якутск. 2019. С. 408-413.
Сакральный мир кочевников тайги в
фотографиях Глафиры Василевич. // Жизнь Якутска. Якутск. № 10. 12-19 марта
2020. С. 13.
Сінільга Хайланьча,
Койданава
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz