ЎЎЎ 72. Адубарыя Ігідэйка. Эдуард Пякарскі ў жыцьцяпісах. Сш. 72. 1979. Койданава. "Кальвіна". 2023.

 

                                                               EDWARD PIEKARSKI

                                                                (na 120-lecie urodzin)

    Edward Piekarsk i urodził się 25 października 1858 r. w Piotrowiczach powiatu Ihumeńskiego Mińskiej guberni i w rodzinie ziemiańskiej. O jego rodzicach nie zachowały się bliższe wiadomości. Wychowywał się u swego dziadka, Romualda Piekarskiego, który był zarządcą jednej z posiadłości miejscowego obszarnika. E. Piekarski pobierał nauki na koszt dziadka, początkowo w gimnazjach mozyrskim, mińskim i taganroskim, a później — czernihowskim.

    Rewolucyjny wpływ na jego poglądy wywarli najpierw koledzy z gimnazjum taganroskiego, oddający się z zapałem lekturze nielegalnej literatury. W lutym 1877 r. E. Piekarski porzucił gimnazjum, aby „pójść w lud”. Jesienią tegoż roku wstąpił na Studia do Instytutu Weterynaryjnego w Charkowie. Tutaj rozpoczął bardzo aktywną działalność w kółku studenckim, które zajmowało się propagandą idei naródnickich wśród młodzieży studenckiej i części mieszkańców miasta. Niedługo potem, 18 grudnia 1878 r., E. Piekarski został wydalony z Instytutu z zakazem wstępu na wyższe uczelnie i skazany na pięcioletni przymusowy pobyt w gubernii Archangielskiej. Jednakże udało mu się ukryć i do jesieni następnego roku pracować pod przybranym imieniem (Iwana Kiriłłowicza Piekarskiego) na stanowisku pisarza gminnego w Kniaź-Bogorodziskiej gminie Tambowskiego powiatu, a później — kancelisty.

    Od końca 1878 r. E. Piekarski był członkiem rewolucyjnej organizacji Ziemia i Wola i należał do grupy tzw. „dieriewieńszczyków”. Dowiedziawszy się o mającym nastąpić aresztowaniu, ukrył się ponownie i przez pewien czas mieszkał w Moskwie pod nazwiskiem Nikołaja Iwanowicza Połunina. W końcu grudnia 1879 r. został aresztowany na skutek donosu. Jego sprawę rozpatrywał moskiewski okręgowy sąd wojskowy. E. Piekarskiego oskarżono o rozpowszechnianie książek treści rewolucyjnej i o przynależność do partii socjalistow-rewolucjonistów, której celem było obalenie istniejącego ustroju państwowego i społecznego. Wojskowy sąd okręgowy skazał go na 15 lat katorgi w kopalniach, ale jednocześnie zwrócił się z wnioskiem do moskiewskiego generał-gubernatora o złagodzenie kary do 4 lat. Generał-gubernator, biorąc pod uwagę młody wiek, lekkomyślność i słabe zdrowie” skazanego, zamienił mu wyrok na zesłanie „na osiedlenie do odległych miejsc Syberii z pozbawieniem wszelkich praw i majątku”. W ten sposób 23-letni Piekarski z piętnem „przestępcy państwowego” został pod konwojem Kozaków przywieziony mroźnego grudniowego dnia 1881 r. do zapadłego Igidejskiego nasłegu [* Nasleg — najniższa jednostka administracyjna na obszarach zamieszkałych przez Jakutów. Wyższą były ułusy (Red.).] Boturuskiego ułusu obwodu Jakuckiego.

    Opanowany przez narodnickie ideały 70-tych lat ubiegłego stulecia. E. Piekarski i w Jakucji kontynuował walkę polityczną z uciskiem i bezprawiem. Dzięki energicznym działaniom przeciw miejscowym bogaczom szybko zyskał sobie popularność i autorytet wśród okolicznej ludności. Dokładnie zbadawszy stosunki w zakresie władania ziemią, zaczął stanowczo domagać się bardziej sprawiedliwego podziału ziemi między wszystkich członków społeczności. Z jego inicjatywy w naslegu dokonano ponownego podziału między biedaków niezarejestrowanej ziemi, z której korzystali dotychczas jedynie bogacze. Z czasem E. Piekarskiego zaczęto uważać za pełnoprawnego obywatela naslegu. Korzystał z nadziału ziemi, płacił podatki, na równi z pozostałymi mieszkańcami pełnił służbę konną, żywił rosyjskich osiedleńców i jakuckich biedaków — kumałanów. Ożenił się z Jakutką z biednej rodziny, miał z nią dzieci i doskonale opanował język jąkucki.

    W ciężkich warunkach zesłania E. Piekarski potrafił znaleźć sobie takie zajęcie, którym zainteresowanie nie osłabło w ciągu całego jego życia. Były to badania nad etnografią, folklorem i językiem Jakutów. E. Piekarski opublikował wiele interesujących prac etnograficznych, które napisał sam lub we współautorstwie z innymi zesłańcami politycznymi. Należą tutaj: Jakutskij rod do i pośle prichoda russkich (1896), Osiedloje ili koczewoje plemja jakuty (1908), Ljubow i brak u jakutow (1909), Płaszcz i bubien jakutskogo szamana (1910), Oczerki byta priajanskich tungusow (1913), Sriedniaja jakutskaja swad'ba (1925), Sredi jakutow (1928). Etnograficzne artykuły i publikacje E. Piekarskiego mają niewątpliwą wartość jako oryginalne i wiarygodne źródła naukowe. Jednakże, jak na to wskazywali w swoim czasie specjaliści, jego prace etnograficzne ,,odzwierciedlają w niejakim stopniu ideologię narodnicką” [* А. Н. Самойлович, Памяти Пекарского, «Известия АН СССР, VII серия, Отделение общественных наук» № 10, М. – Л. 1934, s. 746.].

    Jako znawca materialnej i duchowej kultury Jakutów, E. Piekarski został przyciągnięty do współpracy z Jakucką Ekspedycją Sibirjakowa lat 1894-1896, zorganizowaną przez wschodniosjberyjski Oddział Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego i wespół z antropologiem I. I. Majnowem opracował Program dla badania domowego i rodzinnego życia Jakutów. Uczestnicy ekspedycji korzystali z tego programu w szerokim zakresie.

    E. Piekarski był uczestnikiem Nelkańsko-Ajańskiej ekspedycji i w 1903 r. prowadził badania życia i warunków bytowania nadajańskich Tunguzów oraz gromadził zbiory etnograficzne dla Muzeum Rosyjskiego (około 400 eksponatów). Kilka artykułów poświęcił Piekarski prawu zwyczajowemu Jakutów, poddając m.in. krytyce organizację sądownictwa i niesprawiedliwe prawa ziemskie. Są to Ob organizacii suda u jakutow (1907), Ziemielnyj wopros u jakutow (1908), Niedostatki zakonoprojekta w ziemielnom samouprawlenii w Sibiri (1908), Iz oblasti imuszczestwiennych praw jakutow (1910), Materiały po jakutskomu obycznomu prawu (1925).

    Powszechnie uznaje się zasługi E. Piekarskiego w zbieraniu i wydawaniu utworów ustnej literatury Jakutów, a przede wszystkim jej najobszerniejszego gatunku — eposu-olongcho. W olongcho interesowały E. Piekarskiego poszczególne unikalne wyrazy i formy, stanowiące właściwość tego gatunku literatury ludowej. W Słowniku języka jakuckiego wyzyskał 31 zapisów olongcho (kompletnych, w urywkach lub skróconych) [* Por. Архив Лениградского Отделения Академии Наук СССР, (Архив ЛО АН СССР), ф. 202, оп. 1, оп. 2. (Dla uniknięcia nieporozumień pozostawiamy tutaj i dalej oryginalne oznaczenia materiałów archiwalnych; Red.)]. Był jednym z autorów i redaktorem akademickiego wydania serii Obrazcy narodnoj literatury jakutow (t. I, z. 1, 1907, z. 2, 1908, z. 3, 1909, z. 4, 1910, z. 5, 1911; t. II, z. 1, 1913, z. 2, 1918; t. III, z. 1, 1916). Pozostawił też kilka prac, poświęconych rozmaitym zagadnieniom jakuckiego folkloru: Middendorf i jego jakutskije teksty (1907), Bibliografija jakutskoj skazki (1912), Jakuckie teksty, zebrane przez Mikołaja Prypuzowa (1918), Przysłowia i przypowiastki jakuckie (1925), Zagadki jakuckie (1928). Jakutskaja skazka (1934).

    Wiele pracy i wysiłku poświęcał Piekarski redagowaniu prac naukowych swoich towarzyszy zesłania. Do niego należała redakcja przekładu na język rosyjski dzieła Obrazcy narodnoj literatury jakutow S. W. Jastremskiego (1929). Wiele pracował nad przygotowaniem pośmiertnego wydania takich prac W. F. Troszczańskiego, jak Ewoljucija czernoj wiery (szamanstwa) u jakutow (1903), Jakuty w ich domasżniej obstanowkie (1909), Nabroski o Jakutach jakutskogo okruga (1911), Opyt sistematiczeskoj programmy dlja sbora swiedenij o dochristjanskich wierowanijach jakutow (1911). Również pod jego redakcją został wydany Opyt ukazatelja istoriko-etnograficzeskoj litieratury o jakutskoj narodnosti P. P. Choroszich (1924).

    E. Piekarski opublikował ponadto mnóstwo notatek, niewielkich artykułów, recenzji. W wielu z nich podejmował poważne, niekiedy nawet problemowe sprawy. Na przykład w artykule Znaczenie jakutskogo jazyka w szkołach (,,Sibirskie wiesti” nr 1, 1906) postawił zagadnienie nauczania w jakuckich szkołach w języku ojczystym uczniów, z wykładaniem języka rosyjskiego jako jednego z przedmiotów nauki szkolnej. W swych artykułach i notatkach E. Piekarski prezentował się jako aktywny działacz społeczny, bacznie zwracający uwagę na wszystkie ważniejsze wydarzenia w obwodzie jakuckim i poza jego granicami.

    Cała niezwykle płodna działalność poświęcona zbieraniu, badaniu i redagowaniu etnograficznych, folklorystycznych i innych materiałów, była podporządkowana głównemu celowi jego życia — opracowania słownika języka jakuckiego, który został wydany w trzynastu zeszytach w okresie od 1899 do 1930 roku. Imię E. Piekarskiego weszło do historii rodzimej i światowej nauki właśnie jako imię twórcy fundamentalnego Słownika języka jakuckiego (Slozuar' jakutskogo jazyka; dalej — Słownik).

    Istotne znaczenie dla poważnego zajęcia się badaniem języka Jakutów miało zetknięcie się E. Piekarskiego z miejscowymi znawcami tego języka, D. D. Popowem, znanym etnografem W. M. Ionowem i utalentowaną bajarką ludową M. N. Androsową-Jonową. Ich zasługa polegała przede wszystkim na tym, że potrafili przekonać go o nieprzemijającej wartości rozpoczętego dzieła i udostępnili mu nieodpłatnie swoje materiały językowe, folklorystyczne i etnograficzne, które gromadzili przez dziesiątki lat. W. M. Ionow odegrał decydującą rolę przy ostatecznym opracowaniu jakuckiej transkrypcji Słownika na podstawie alfabetu Böthlingka. Jednakże podstawowa ich pomoc zawierała się w wieloletniej uporczywej i drobiazgowej pracy nad wyjaśnianiem i uściślaniem znaczeń jakuckich słów i wyrażeń. Przy zapoznawaniu się z teoretyczną stroną języka jakuckiego dopomógł E. Piekarskiemu autor Grammatiki jakutskogo jazyka, S. W.  Jastremski, który udostępnił mu przekład pracy O. Böthlingka, Über die Sprache der Jakuten [* Chodzi o rosyjski przekład pracy wydanej po niemiecku w 1851 r. (Red.).].

    Wielu znawców i miłośników języka ojczystego brało w różnej formie, w miarę swoich możliwości, udział w pracy nad Słownikiem. W ciągu długiego czasu jako etatowi współpracownicy pomagali E. Piekarskiemu tacy ludzie, jak utalentowana bajarka ludowa (recytatorka ołongcho) — M. N. Androsowa-Ionowa, student Wydziału Prawa Uniwersytetu Petersburskiego — A. N. Nikiforów, pierwszy jakucki językoznawca — S. A. Nowgorodow, student Instytutu Literatury Żywych Języków Wschodnich — G. W. Baiszew. Przedstawiciele miejscowej inteligencji i uczestnicy Jakuckiej Ekspedycji Sibirjakowa oddali E. Piekarskiemu do dyspozycji swoje notatki językowe i folklorystyczne, przekłady i słowniczku. Spośród rękopisów leksykograficznych niewątpliwie pożyteczny byt Jakutsko-russkij słowar P. F. Porjadina, zawierający ponad 7 tys. słów. Słownik E. Piekarskiego, zainicjowany daleko od ośrodków naukowych, dzięki bogactwu zebranego w nim materiału i dokładności leksykograficznego wykonania, zwrócił na siebie uwagę najwybitniejszych specjalistów w zakresie języków tureckich i mongolskich. Przy pracy nad Słownikiem w różnych okresach i w różnym stopniu pomagali autorowi tacy wybitni orientaliści, jak W. W. Radłów, K. G.  Salemann, W. W. Barthold, B. J. Władimircow, A. N. Samojłowicz, S. F. Oldenburg, W. Kotwicz, N. F. Katanow, S. E. Małow, K. K. Judachin [* W pracach tych uczestniczył również Ń. N. Poppe. (Red.).].

    Słownik E. Piekarskiego, zanim stał się własnością nauki światowej, musiał przejść trudną i długą drogę do czytelników. Rozmowy w sprawie wydania pierwszego zeszytu trwały 10 lat, a ujrzał on światło dzienne dopiero w 1889 r. w Jakucku i to dzięki przychylnej dla autora okoliczności — zorganizowaniu Jakuckiej Ekspedycji Sibirjakowa. Później druk Słownika został przerwany w powodu braku środków finansowych. Z pomocą przyszła mu Akademia Nauk przez swój Rosyjski Komitet do Badań Środkowej i Wschodniej Azji, znajdujący się pod kierownictwem akad. W. W. Radiowa. W związku z koniecznością wydawania Słownika W. W. Radłów zdołał uzyskać w 1905 r. przedterminowe zwolnienie E. Piekarskiego z jakuckiego zesłania. Pod kierunkiem znanego orientalisty akad. K. G. Salemanna pierwszy zeszyt Słownika został ponownie wydany w 1907 r., zgodnie z wymogami wydawnictw Akademii. W szczególności zmieniono czcionkę, format wydania jakuckiego i, zgodnie z wnioskiem W. W. Radłowa, zaczęto do Słownika wnosić materiał porównawczy.

    Słownik zawiera około 38 tys. jednostek hasłowych [* W Posłowiu do Słownika (zeszyt 13, Leningrad 1930) napisano, że zawiera on do 25 tys. wyrazów. Ta liczba wskazuje, jak się wydaje, jedynie ilość samodzielnych jednostek leksykalnych i pomija liczne warianty wyrazów, poszczególne komponenty różnych połączeń wyrazowych oraz onomastykę.] i jest zaopatrzony w bogaty materiał ilustracyjny. Wyrazom hasłowym towarzyszy szczegółowa charakterystyka gramatyczna, określająca ich przynależność do tej lub innej części mowy oraz budowę. Przy derywatach wskazuje się z reguły temat wyrazowy i sufiks słowotwórczy. Autor ukazuje przy tym zarówno produktywne jak też martwe, nieproduktywne sufiksy słowotwórcze. E. Piekarski gromadził materiał leksykalny obszaru żywego języka oraz posiadanych źródeł pisanych, sam nie tworząc żadnych wyrazów według wzorców słowotwórczych języka jakuckiego. Dlatego też derywaty włączone do Słownika mają charakter powszechnie używanych. Wyjątek stanowią pojedyncze formy wyrazów, przytoczone zawsze z odwołaniem się do źródła. E. Piekarski przytoczył materiał porównawczy z języków tureckich, mongolskich, tungusko-mandżurskich i innych języków grupy uralo-ałtajskiej dla trzech tysięcy jakuckich jednostek leksykalnych. Materiał porównawczy został umieszczony — według słów samego autora — „dla wyjaśnienia dokładnego znaczenia tego lub innego jakuckiego wyrazu”. Ten nadzwyczaj solidny materiał dobrano przy bezpośrednim udziale i pod nadzorem wybitnych orientalistów.

    Zakres pojęciowy wyrazu jednego języka nie pokrywa się w wielu wypadkach z zakresem pojęciowym odpowiedniego wyrazu w drugim języku. Występuje to szczególnie wyraźnie w stosunku do tak odległych od siebie języków jak jakucki. rosyjski. Mimo tego E. Piekarskiemu udało się znaleźć takie metody i środki, z pomocą których potrafił przełamać trudności przy ustalaniu znaczenia jakuckich wyrazów.

    Przy pomocy ekwiwalentów określono stosunkowo niewielką ilość słownictwa terminologicznego, które wyrażało wspólne dla obu języków pojęcia. Wyrazy, charakteryzujące się niedostatecznym zróżnicowaniem swej semantyki, zostały poddane określeniu synonimicznemu. W tych wypadkach, kiedy zakres pojęciowy wyrazu jakuckiego i rosyjskiego był różny, autor stosował metodę krótkiego objaśnienia na prowadzającego na prawidłowe tłumaczenie danego słowa. Dla określenia wyrazów oddających pojęcia obce językowi rosyjskiemu, uciekał się do metody opisowego komentarza i objaśnienia encyklopedycznego. Dając objaśnienie encyklopedyczne, obok ogólnego skomentowania znaczenia wyrazu, E. Piekarski przytacza szczegółowy opis przedmiotu lub zjawiska. Odnośnikowy system określenia wyrazów został przyjęty w stosunku do absolutnych synonimów i fonetycznych wariantów wyrazów. Autor zastosował ponadto szereg zasad dla scharakteryzowania wyrazów ze znaczeniem uwarunkowanym przez kontekst i komponentów różnego rodzaju połączeń wyrazowych. Pod względem jego charakteru Słownik można określić jako komentarzowo-przekładowy. Metoda krótkiego, opisowego i encyklopedycznego komentowania okazała się bardziej odpowiednia dla pełniejszego przedstawienia semantycznego zakresu licznych wyrazów, nie mających w ogóle, względnie mających tylko częściowo ekwiwalenty, co było spowodowane specyficznymi warunkami przyrodniczo-geograficznymi i oryginalnym, wytworzonym w ciągu stuleci, bytem materiałno-duchowym narodu jakuckiego.

    Wielu recenzentów zwracało uwagę na „encyklopedyczny charakter” Słownika E. Piekarskiego. Ta słuszna ocena odnosi się nie tyle do encyklopedycznej interpretacji wyrazów, ile do ilustracyjnego materiału o treści encyklopedycznej. Obszerne wiadomości encyklopedyczne, przytoczone w ilustracyjnej części Słownika obejmują rozliczne strony gospodarczego, duchowego i kulturalnego życia Jakutów z końca XIX i początku XX wieku. Drugą.wyróżniającą cechą materiału ilustracyjnego jest jego bogate frazeologiczne nasycenie, odzwierciedlające koloryt, soczystość i siłę wyrazu języka mówionego oraz ustnej twórczości ludowej. W sumie, w Słowniku pełniej i dokładniej odtworzono w przekroju synchronicznym stan me posiadającego piśmiennictwa języka jakuckiego, takim jak bytował w mowie jego nosicieli. Naukowe i historyczne znaczenie Słownika E. Piekarskiego z biegiem czasu będzie jeszcze wzrastało.

    Naukowe zasługi E. Piekarskiego są powszechnie uznane. Został wybrany członkiem korespondentem (1927), a później — honorowym członkiem AN ZSRR (1931). E. Piekarski był także członkiem ponad dziesięciu towarzystw naukowych i krajoznawczych, w tej liczbie członkiem Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego (od 1909 r.), Wschodnio-syberyjskiego Oddziału (od 1927 r.) i Jakuckiego Oddziału (od 1914 r.) tegoż Towarzystwa, Moskiewskiego Towarzystwa Miłośników Przyrodoznawstwa, Archeologii i Etnografii (od 1911 r.), Naukowo-Badawczego Instytutu Historii Porównawczej i Języków Zachodu, i Wschodu (od 1928 r.), Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego (od 1925 r.) i innych.

    W ostatnich latach życia, będąc już poważnie chory, za cenę ogromnego wysiłku zebrał uzupełniający materiał do Słownika, składający się z 15 tysięcy kartek słownikowych [* Por. Архив Ленинградского Отделения Института Востоковедения Академии Наук СССР, разр. 2, оп. 4, № 32, 1-15.]. Część tego materiału zawiera nowe wyrazy, które autor zbierał głównie ze źródeł okresu po rewolucyjnego, jednakże większość.obejmuje takie jednostki leksykalne Słownika, co do których autor uznał za konieczne wniesienie uzupełnień oraz uściśleń na podstawie zebranego przezeń dodatkowego materiału. Ten dosyć imponujący materiał leksykograficzny należy traktować nie jako odrębną pozycję, lecz jako nieodłączną część Słownika.

    Edward Piekarski zmarł 29 czerwca 1934 roku w Leningradzie. Dla uczczenia setnej rocznicy jego urodzin w 1959 r. wydano Słownik fototypiczną metodą w pełnej objętości.

    E. Piekarski był w stałym kontakcie z Polską. Szczególnie bliskie stosunki łączyły go z wybitnym polskim ałtaistą Władysławem Kotwiczęm. Według słów tego ostatniego, E. Piekarski ,,nigdy nie zapomniał o swym pochodzeniu”, jednakże nie mógł przyjechać do odrodzonej Polski ,,głównie przez wzgląd na losy swego słownika, nad którego drukiem chciał czuwać osobiście” [* Władysław Kotwicz, Edward Piekarski (1858-1935), „Rocznik Orientalistyczny” t. X. Lwów 1934, s. 192.]. Od 1925 r. wchodził w skład Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego, które w 1928 r. z okazji 70-lecia jego urodzin nadało mu również miano członka honorowego. „Przede wszystkim uważam za swój obowiązek — pisał E. Piekarski w liście do W. Kotwiczą — podziękować Polskiemu Towarzystwu Orientalistycznernu, jego członkom i Panu za zaszczytny dla mnie i zupełnie nieoczekiwany wybór na rzeczywistego członka Towarzystwa. Jest to dla mnie w wielkim stopniu przyjemną niespodzianką, którą mogę się szczycić” [* List z dnia 9 kwietnia 1926 r. Архив ЛО АН СССР, ф 202, оп. 2, ед. хр. 223, л. 33.].

    Przysłowia i przypowiastki jakuckie, wydane w 1925 r. zostały przełożone na język polski przez W. Kotwiczą. Natomiast Zagadki jakuckie; wydane w 1927 r. E. Piekarski sam przełożył na polski.

    W. Kotwicz brał udział w przeglądaniu arkuszy korekty Słownika E. Piekarskiego. Jeszcze w 1913 r. tak pisał do Piekarskiego: „Z wielkim zadowoleniem zaznajomiłem się z przysłaną mi przez Pana korektą, ponieważ stwierdziłem, że w Pana pracach (...) znajduje się interesujący mnie materiał językowy (...)” [* Apхив ЛO AH CCCP, ф 202, eд. xp. 223, л. 1.]. W. Kotwicz kontrolował mongolskie przykłady ilustracyjne zawarte w Słowniku i nie mógł nie dziwić się mnogości mongolskich elementów w języku jakuckim. ,,Jak wiele jest mongolskich elementów w jakuckim — zauważa Kotwicz — gdzie niegdzie znajduję i tunguskie, nawet w formie bliskiej językowi mandżurskiemu” [* Tamże, л. 9.]. W 1934 r. W. Kotwicz nazwał Słownik E. Piekarskiego prawdziwym „monumentum aere perennius” [* RO t. X, 1934, s. 191.].

    Polski mongolista, Stanisław Kałużyński, w artykule Edward Piekarski i Wacław Sieroszewski ako badacze wierzeń Jakutów stwierdza, że niezwykle bogaty materiał Słownika został opracowany z nadzwyczajną skrupulatnością. Autor specjalnie podkreśla doskonałą znajomość E. Piekarskiego mitologicznych poglądów Jakutów i według jego zdania to dzieło jest źródłem, ,,na które powołują się wszyscy poważniejsi badacze szamanizmu syberyjskiego” [* „Euhemer” nr 3, 1964, s. 30.].

    E. Piekarski pięćdziesiąt lat swego życia poświęcił stworzeniu Słownika języka jakuckiego, który według słusznego określenia prof. M. K. Azadowskiego jest „prawdziwie ogromną budowlą, wspaniałym pomnikiem, swego rodzaju encyklopedią bytu i kultury narodu jakuckiego (...), jednym z największych dzieł światowego językoznawstwa” [* M. Aзадовский, Э. К. Пекарский, «Советская этнография» nr 5, 1934, s. 107.].

 

 

    Naród jakucki głęboko czci pamięć Edwarda Piekarskiego. Siłami zespołu igidejskiej szkoły średniej im. E. K. Piekarskiego został odbudowany dom i zagroda, gdzie Piekarski spędził wśród Jakutów ponad 12 lat. W związku ze 100-leciem urodzin wzniesiono na terenie zagrody popiersie E. Piekarskiego, a jedną z ulic Jakucka nazwano jego imieniem. Obecnie dom E. Piekarskiego jest wystawiony w Muzeum Politycznego Zesłania. W1958 r. został wydany zbiór artykułów pod tytułem Edward Karłowicz Piekarski, a w 1972 r. przeprowadzono obronę pracy kandydackiej pt. E. K. Piekarski jako łeksykograf.

    Ɉ. I. Okoniesznikow

    [S. 53-57.]

 

 

    Witold Armon. Polscy badacze kultury Jakutów. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977, 180 s.

    Труду польских дореволюционных исследователей (в подавляющем большинстве политических противников русского царизма) играют важную роль в сибиреведении. Благодаря подвижничеству таких ссыльных революционеров, как В. Серошевский, Э. Пекарский, Н. Виташевский, С. Ястремский и др., еще во второй половине XIX в. контуры домарксистского якутоведения приобрели почти законченные очертания. Вкладу польских исследователей в изучение Сибири посвящена рецензируемая книга Витольда Армона «Польские исследователи культуры якутов»...

    Для характеристики польских исследователей автор использует не только литературу, но и богатые документальные источники. Архивные разыскания велись им в хранилищах Советского Союза и ПНР. Он ввел в научный оборот совершенно новые данные о таких польских этнографах, как В. Серошевский, Э. Пекарский, А. Шиманский и др...

    [С. 169.]

    Доскональное знание предмета позволяет В. Армону разрешать порой и затянувшиеся споры, касающиеся личности исследователей или оценки их работ. Можно привести лишь два примера. Так, он снимает с А. Шиманского бытовавшее в литературе нелепое обвинение, что будто бы тот предлагал полиции свои услуги по слежке за ссыльными. Он показывает также истинную подоплеку появления статьи В. М. Ионова (1914 г.), где автор громил «Якутов» В. Серошевского, как считает В. Армон, по подсказке Э. Пекарского. Впрочем, по вашему мнению, В. Армон склонен несколько преувеличивать «антагонизм» между двумя выдающимися якутоведами — В. Серошевским и Э. Пекарским. Об этом говорит, например, тот факт, что во втором польском издании «12 лет в краю якутов» (1935 г.) В. Серошевский называет Э. Пекарского «товарищем по ссылке» [* Wacław Sieroszewski. Dzieła, Kraków, 1961, t. XVII, cz. 2, s. 113.] и довольно часто ссылается на «Словарь якутского языка» Э. Пекарского, присланный автором В. Серошевскому в Польшу (1927 г.)...

    В. Ф. Иванов, И. А. Ласков

    [С. 170.]

 

 

               79.02.062 АРМОН В. ПОЛЬСКИЕ  ИССЛЕДОВАТЕЛИ  КУЛЬТУРЫ  ЯКУТОВ.

    ARMON W. Polscy badacze kultury Jakutów. – Wrocław e.a.: Ossolineum, 1977., - 177 s. (Pol. akad. nauk; Inst. historii nauki, oświaty i techniki, Monografie z dziejów nauki i techniki; T. 112). – Ind. nazw.: s. 171-176. Рез. на англ. и рус. яз.

    Реферируемая монография польского исследователя, сотрудника Ин-та истории науки, культуры и техники Польской академии наук Вительда Армона состоит из предисловия, вступления, девяти глав и заключения. Она посвящена вкладу польских путешественников, солдат, ссыльных повстанцев и др. в изучение истории, культуры и этнографии многих сибирских народов, и в первую очередь якутов. Хронологические рамки работы охватывают период времени с первой половины ХУII и. по начало XX в. Работа в целом носит историко-этнографический и историографический характер, поскольку основывается на архивных рукописных, неопубликованных и изданных трудах польских путешественников и исследователей Сибири...

    [С. 198-199.]

    В третьей главе автор рассказывает об участии польских революционеров в освободительном движении в Росоии этого времени, пишет о их судьбах после арестов царской охранкой (ссылка в Сибирь и в Якутию). Считая этот период самым плодотворным в изучении быта и культуры якутов польскими ссыльными, автор на ряде примеров показывает отношения поляков с якутами и русскими в Сибири (особенно с прогрессивно настроенными исследователями-сибиряками), поднимает вопрос об отношении польских и русских этнографов к работам классиков эволюционизма и к трудам близких к ним ученых (Л. Г. Морган, Э. Б. Тейлор, Д. Леббок, Г. Спенсер и др.). Автор подчеркивает, что в составе известной Якутской экспедиции этих лет принимали участие и ссыльные поляки - С.Ястшембский, Ф. Кон, Э. Пекарский и М. Виташевский.

    Четвертая - восьмая главы монографии посвящены научной этнографической деятельности наиболее известных польских исследователей культуры якутов. В главах прослежены вехи их жизненного пути, проанализированы труды по якутам, отдельные из которых не опубликованы до сих пор. В главах речь идет о А. Шиманьском (1852-1916) - его труд «Якутская земля и ее население» (рукопись хранится в Варшавском архиве ПАН) так и не вышел в свет; В. Серошевском (1858-1945), создавшем, по словам автора, одни из лучших работ по этнографии якутов дореволюционного периода; Э. Пекарском (1858-1934), исследовавшем язык и этнографию якутов; М. Виташевском (1857-1918), изучавшем правовые обычаи и религиозные верования якутов; С. Ястшембском (1857-1931), одном из выдающихся исследователей якутского фольклора...

    [С. 200.]

    В заключении автор пишет, что научно-исследовательская деятельность польских ученых в Сибири, особенно работы 80 - 90-х годов XIX в., до сих пор представляют собой выдающееся достижение польской и мировой этнографии в изучении культуры якутского народа. Самыми ценными среди этих работ автор считает работы Серошевского, Пекарского и Ястшембского, явившихся творческими последователями таких выдающихся русских дореволюционных исследователей» как И. А. Худяков, А. Т. Миддендорф, Р. К. Маак и др. Значение трудов польских этнографов, лингвистов и фольклористов, внесших немалый вклад в изучение быта и культуры якутов, подчеркивает автор, далеко выходит за рамки интересов ученых одной страны, являясь. достоянием не только польской, но и русской и якутской этнографии (с.165-166).

    Л. Б. Андрюшкина

    [С. 201.]

 

 

                                                  У рэдакцыю часопіса “Беларусь”

    Спрадвеку існуе звычай ушаноўваць памяць славутых землякоў. На іх радзіме ставяць помнікі, мемарыяльныя дошкі, знакі, іх імёнамі называюць вуліцы, населеныя пункты...

    Неяк у Якуцку мяне папрасілі даслаць матэрыял аб маладых гадах нашага земляка Э. К. Пякарскага. А ці шмат людзей у Беларусі ведаюць пра гэтага выдатнага даследчыка, ганаровага акадэміка АН СССР?

    Трэба, відаць, больш расказваць пра славутых нашых землякоў у друку.

    Невялікі нарыс, які мы прапануем, прысвечаны даследчыкам Сібіры, якія паходзяць з Беларусі. Гэта тым больш дарэчы, што неўзабаве будзе адзначацца 400-годдзе далучэння Сібіры да Расіі.

    В. А. Жучкевіч,

    доктар геаграфічных навук, прафесар,

    загадчык кафедрьі Белдзяржуніверсітэта імя У. I. Леніна,

    прэзідэнт Геаграфічнага таварыства БССР.

                                                              ДАСЛЕДЧЫКІ СІБІРЫ

    Чатырыста гадоў таму назад паходамі Ермака Цімафеевіча пачалося асваенне неабсяжных прастораў Сібіры. Рускія землепраходцы на дзіва хутка сягнулі ад Урала на ўсход і ў 1639 годзе выйшлі да берагоў Ціхага акіяна. У 1648 годзе казацкі атаман Сямён Дзяжнёў абышоў крайні ўсходні мыс Азіі, названы пазней яго імем.

    Наўрад ці можна перабольшыць ролю Сібіры ў жыцці нашай краіны. Значэнне яе прадбачыў яшчэ М. В. Ламаносаў, які адзначаў: “Расійская магутнасць прырастаць будзе Сібірру”. Тагачасныя даследчыкі і служылыя людзі ставілі на сібірскіх рэках зімоўі, закладвалі гарады і крэпасці. Рускія першапраходцы зрабілі шмат вялікіх геаграфічных адкрыццяў. Іх бязмежная адвага, дапытлівасць, настойлівасць, іх подзвігі сталі сімвалам служэння Айчыне. Удзячныя нашчадкі ў многіх рускіх гарадах паставілі помнікі Дзяжнёву, Атласаву, Хабараву, Афанасію Нікіціну, Ермаку, Шэлехаву і іншым...

    Пасля першых адкрыццяў і звестак аб невядомым бязмежным краі, патрэбна было грунтоўнае вывучэнне і даследаванне яго прастораў і нетраў. Доўгі час Сібір заставалася далёкай і невядомай краінай, якая наводзіла жах сваімі неабсяжнымі прасторамі і пякельнымі маразамі.

    Грунтоўнае вывучэнне Сібіры пачалося ў другой палове XIX стагоддзя. Вялікую долю ў гэтую пачэсную справу уклалі нашы землякі. Імёны I. Д. Чэрскага, Б. І. Дыбоўскага, Э. К. Пякарскага, М. М. Марцьянава, А. I. Вількіцкага і іншых добра ведаюць не толькі ў Сібіры. Пра іх напісана шмат кніг, створаны нават паэмы. Але на іх радзіме — на Полаччыне ці Чэрвеньшчыне, Міншчыне ці Магілёўшчыне — не знойдзеш адзнак пра гэтых славутых землякоў...

    Вялікую ролю ў вывучэнні Якуціі і якуцкай мовы адыграў Эдуард Карлавіч Пякарскі. Нарадэіўся ён у 1858 годзе ў невялікім фальварку непадалёку ад вёсак Пекалін і Верхмень былога Ігуменскага павета (цяпер Смалявіцкі раён Мінскай вобласці). Бацькі яго эагінулі ў часе паўстання 1863 года, і хлопчык выхоўваўся ў дзеда. Вучыўся ў Мінскай, эатым у Мазырскай гімназіі, пасля паступіў у Харкаўскі ветэрынарны інстытут. Юнага Пякарскага вабілі ідэі народнікаў. За рэвалюцыйную дзейнасць ён быў арыштаваны і сасланы ў Яку-цію.

    Як сапраўдны член Геаграфічнага таварыства, Э. К. Пякарскі шмат зрабіў для вывучэння далёкага Якуцкага краю. Але галоўнай яго працай было вывучэнне якуцкай мовы. Ён стварыў поўны па тым часе слоўнік якуцкай мовы аб’ёмам каля 15 тысяч слоў. За гэтую выдатную працу Э. К. Пякарскі быў пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі ўзнагароджаны залатымі медалямі Акадэміі навук і Рускага Геаграфічнага таварыства. Памёр вучоны ў Ленінградзе ў 1934 годзе...

    [С. 15.]

 

 

                                   КЛАССОВАЯ БОРЬБА. ОБЩЕСТВЕННЫЕ ДВИЖЕНИЯ

                               Деятели революционно-демократического движения 60-х гг.

                                       Чернышевский Николай Гаврилович (1828-1889)

    1119. Шаганов В. Н. Николай Гаврилович Чернышевский на каторге и в ссылке. Воспоминания. Посмерт. изд. [и предисл.] Э. К. Пекарского. Спб., типолит. «Энергия», 1907. VI, 42 с.

    Сведения о др. публ.: с. V-VI.

    Др. публ. (с сокр.). — В кн.: Н. Г. Чер нышевский в воспоминаниях современников. В 2-х т. Т. 2. Саратов, 1959.

    Об авторе см. № 1122.

    1862-1882. Личные воспоминания и рассказы очевидцев. Пребывание Чернышевского в Кадае. Знакомство с ним автора. Чернышевский как человек, писатель, мыслитель и рассказчик. Отношение к нему молодежи 60-х гг. Художественные произведения Чернышевского, написанные на каторге. З. Се-раковский как прототип Соколовского в романе «Пролог». Жизнь Чернышевского на Александровском заводе и в Вилюйске. Его отношение к товарищам по заключению и администрации, рассказы о своих литературных замыслах.

    [С. 182.]

                                          Шаганов Вячеслав Николаевич (1839-1902)

    1122. Пекарский Э. К. Из воспоминаний о каракозовце В. Н. Шаганове. — КиС, 1924, кн. 3 (10), с. 212-223. Прил.: письма В. Н. Шаганова и Н. С. Тютчева к Э. К. Пекарскому.

    Пекарский Эдуард Карлович (1853—1934), член «Земли и воли» 70-х гг., политический ссыльный.

    1881. Встреча с Шагановым в ссылке в Сибири. Его рассказы о Н. Г. Чернышевском. Поведение Шаганова во время следствия по делу Д. В. Каракозова.

    [С. 183.]

                                                      НАРОДНИЧЕСТВО 70-80-х гг.

                                                     См. также № 997, 1626, 1631, 1636

                Народнические кружки. Общество «Земля и воля» 70-х гг. «Хождение в народ»

                                                                   См. также № 978

    1177. Левенталь Л. Г. Отрывок из воспоминаний. Сообщ. Э. К. Пекарского. — КиС, 1925, кн. 3 (16), с. 102-105.

    Левенталь Лейба Григорьевич (1856-1910), землеволец.

    70-е гг. Арест за распространение изданий «Земли и воли». Сбор денег и вещей для политических заключенных. Пропаганда среди учащейся молодежи. Организация нелегальной типографии.

    [С. 194.]

              Деятельность народнических кружков на Юге и в других местностях России

                                                              См. также № 1644

    1221. Пекарский Э. К. Отрывки из воспоминаний. — КиС, 1924, кн. 4 (11), с. 79-99.

    Об авторе см. № 1122.

    70—80-е гг. Революционное движение харьковских студентов. Деятельность пропагандистов-народников. Л. Н. Гартман. М. В. Девель. Ф. М. Снегирев. Арест (1879) и заключение в Бутырскую тюрьму. Ссылка в Якутскую область. Знакомство с В. А. Даниловым.

    [С. 203.] 

 

    Н. И. Плотникова

                 ПОЛЬСКИЕ ИСТОРИКО-ЭТНОГРАФИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ СИБИРИ

                                                         (Историографический обзор)

     История Сибири в польской исторической науке - тема, имеющая многовековую традицию, но при всем обилии литературы и источников, она осталась почти вне поля зрения нашей историографии. По ней нет ни одного обобщающего историографического труда и полной библиографии...

    [С. 142.]

    Советская историческая наука по достоинству оценила вклад польских политических ссыльных в исследование Сибири, но, главным образом, тех их представителей, которые принимали активное участив в работе Восточносибирского отдела Русского Географического общества и чьи имена постоянно встречаются в его изданиях, начиная с 50-х годов XIX в. Это - Э. Пекарский, В. Серошевский , Б. Дыбовский, Н. Виташевский, А. Шиманский, И. Черский, А. Чекановский, С. Ястремский, Ф. Кон и др. Заметно оживился обоюдный интерес историков с началом польско-советских научных конференций, посвященных истории контактов в области геологии, географии (Вроцлав, 1972 г.) и этнографии (Вроцлав, 1973 г.) [7].

    [С. 143.]

........Примечания:

    7. Cм. Historia kontaktów Polsko-Rosyjskich w dziedzinie geologii i geografii. Wrocław, 1972; Historia kontaktów Polsko-Rosyjskich w dziedzinie etnografii. Wrocław, 1973.

    [С. 152.]